تحلیل علل قیام ۲۹ بهمن تبریز

۲۹ بهمن ۱۳۵۶، روز دومین نهضت گسترده اسلامی و مردمی است که پس از قیام خونین ۲۸ دی ماه مردم قم در شهر قهرمان تبریز به وقوع پیوست و خورشید حیاتبخش انقلاب اسلامی از آن درخشید. .

این قیام در شرایطی رخ داد که رژیم طاغوت تا دندان مسلح در کمین آزار و اذیت هر جنبشی بود که بخواهد با آن مخالفت کند و از همه امکانات خود با کمک بیگانگان و مردم مصمم و استوار مسلمان و انقلابی تبریز استفاده کرده بود. . همانطور که اصحاب با وفای به پروردگار آزاده حسین بن علی (علیه السلام) علیرغم خطراتی که برایشان پیش آمد، در روز ۲۹ بهمن در یوم الله به عهد خود با اسلام وفا کردند و امام در جلسه حاضر شد و فداکاری کرد. خونی که در چهلمین روز نهضت خونین قم هستی و حرکت پرشور مردم این دیار مذهبی گرامی داشت.

دلهای پاک ملت مسلمان ایران همچنان در رثای شهدای ۱۹ قم مملو از اندوه بود. خون جوانان دانشجو و اقشار مختلف که در اعتراض به درج مطلبی توهین آمیز در روزنامه اطلاعات و عیسی ادب درباره فضای مقدس رهبر نهضت اسلامی قیام کردند، از سنگفرش کوچه ها و خیابان ها پاک نشد. قم هنگامی که رژیم آمریکا در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ تسلیم شاه شد، جنایت دیگری مرتکب شد و فاجعه ناگوار تبریز را رقم زد.

● مرکز مبارزه
مسجد شعبان تبریز به «آیا… سید محمدعلی قاضی طباطبایی» معروف است. از سال ۱۹۴۲ در تبریز زندگی کرد و در مبارزات و جنبش های سیاسی آذربایجان شرکت کرد.

خانه «آقای کازی» خانه امید مردم تبریز و مسجد شعبان کانون مبارزه است. این روزها در مسجد شعبان زمزمه هایی به گوش می رسد. صحبت از برگزاری چهلمین سالگرد شهدای ۱۹ قم است، همه منتظرند ببینند آقای «کازی» چه تصمیمی خواهد گرفت.

صبح روز جمعه ۲۸ بهمن اعلامیه ای به امضای ۹ تن از علمای سطح اول تبریز (سید حسن انجی، الاحکار جعفر اشراقی، سید یوسف الهاشمی، عبدالحمید شربیانی، عبدالمجید واعظی، ال. احکار عبدالحسین غروی، سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، الاحقر کاظم دینوری و الاحقر عبدا…سراب) بر روی دیوار نصب شده و مردم را برای حضور در مراسم اربعین شهید قم دعوت می کند.

آفتاب روز یکشنبه ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ طلوع کرده بود که با توکل به خدا مردم دسته دسته در مسجد حضور پیدا کردند، دانش آموزانی که با تعطیلی کلاس های درس نقش مهمی در این قیام داشتند و کسبه و اصناف به عنوان خود را بسته اند خود به جمع آن سیل عظیمی می پیوندند که جاری شد، دریای خروشان که پایه های بدکاران را به لرزه درآورد.

جماعت خداجوی و حق طلبی که نور عشق الهی بر دلشان نقش بسته بود در بازار تبریز جمع شدند در حالی که به دستور «سپهبد آزموده» والی در زمان طاغوت از ساعت ۱۳:۰۰، ورودی بازار بسته شد. مأموران به فرماندهی سرگرد «حکشین» برای جلوگیری از ورود مردم به مسجد.

هر لحظه ازدحام جمعیت بیشتر می شد و این حضور بیش از تعداد مردم بود که لرزه ای بر لرزه مسئولان انداخت.

شهادت «محمد تجارت»، دانشجوی ۲۲ ساله مهندسی که اولین نفری بود که به این توهین اعتراض کرد، منبع انفجار است. مردم خشمگین پیکر خونین قهرمان جوان را برداشتند و با شعارهای الله اکبر، خمینی رهبر و اکبر جوانان کشور را بکشید به خیابان های شهر رفتند و قیام از همین جا آغاز می شود. به گزارش کسب.تکلیفی که به «آیت الله قاضی» داده شده است.

ترافیک در خیابان شروع می شود. مردم در حالی که شعار می دادند به جلو می روند، ظاهر شعارها کم کم تغییر می کند، «مرگ خمینی، مرگ شاه»، «وای بر این حکومت ایزدی». خبر به فرماندار وقت «سپهبد اسکندر آزموده» رسید، گفت: هرجا هستم آب بالا نمی آید!

در نزدیکی شهر، گروه های دیگری که از نقاط دیگر شهر شروع شده بودند به سمت مرکز شهر پیشروی کردند. «ساعت ۳ بعد از ظهر شهر کاملاً در کنترل معترضان است. در شهر گفته می شود که نیروهای کمکی و زرهی برای بازپس گیری شهر در راه هستند. برخی می گویند که آنها از تهران با چند هواپیمای C-130 به آنجا منتقل شدند.

فریاد «مرگ بر شاه» شهر را به لرزه در می آورد، افسران نظامی از همان لحظات اولیه قیام، افراد حاجو را با مسلسل های خود هدف قرار می دهند و آنها را می کشند، عده زیادی مجروح می شوند و تعدادی نیز به خیل شهدا می پیوندند.

حدود ساعت ۱۴:۵۰ نیروهای کمکی ارتش با تانک و نفربر زرهی وارد شهر شدند. در شهر حکومت نظامی اعلام شد، با وجود اعلام حکومت نظامی، مردم تا پاسی از شب به درگیری در خیابان ها ادامه دادند.

تظاهرکنندگان به مراکز نظام حمله کردند و متعصبان تبریز در مبارزه با تظاهرات کثیف طاغوت، مکان هایی مانند سینما، مشروب فروشی ها و کاخ جوانان را به آتش کشیدند. عمارت بذر فساد، حزب رستاحیز، خرد خواهد شد. محمدرضا پهلوی وقتی خبر حادثه تبریز را شنید با عصبانیت گفت: هر ایرانی از وضعیت فعلی کشور ناراضی است، پاسپورتش آماده است و می تواند از کشور خارج شود!

خود شاه جنایتکار به خوبی می دانست که قیام تبریز مانند نهضت کل ایران اسلامی و برای حفظ حقوق و احکام اسلام صورت گرفته است. بی شک انتساب این قیام به مارکسیست ها یا مارکسیست های اسلامی که در تبلیغات شاه دیده می شد، ترفندی بیش نبود و حکایت از این واقعیت داشت که این مکاتب انحرافی در ایران جایی نداشتند وگرنه شاه از آنها یاد نمی کرد. بیش از یک هفته از حادثه ۲۹ بخمن می گذرد اما همچنان ترافیک عادی و خرید و فروش در بازار شهر وجود ندارد.

اطلاعیه ای از سوی دانشمندان این شهر صادر می شود که از مردم می خواهند کسب و کار خود را راه اندازی کنند تا مرکز استان دچار رکود اقتصادی نشود. پس از این اطلاعیه بازار شهر به طور کامل تعطیل است اما تا پایان عید ۵۷ نیمه تعطیل خواهد بود.تعطیلات همچنان به کار خود ادامه می دهد.

از سی ام بهمن ماه، اطلاعیه هایی به علما، مراجع و حوزه های علمیه مبنی بر ابراز همدردی با مردم تبریز و محکومیت کشتار مردم توسط ماموران امنیتی حکومت صادر شده است.

پیام امام خمینی
در میان همه پیام‌های ارسالی، پیام امام خمینی (ره) یا به قول ایشان «غمنامه» در ۱۷ اسفند ۵۶ شور دیگری دارد.
در بخش‌هایی از این پیام آمده است: «درود بر مردم دلیر و متدین آذربایجان، درود بر دلیرمردان و جوانان غیور تبریز، درود بر مردانی که بر ضد خاندان بسیار خطرناک پهلوی قیام کردند و خرافات آن را با فریاد مرگ بر باد دادند. زنده باد مجاهدان عزیز تبریز که با حرکت خود به جاوه گویان ضربه زدند.

خاطره بسیار غم انگیز قم همچنان ما را در برگرفته بود که فاجعه بسیار ناگوار در تبریز رخ داد که هر مسلمانی را به درد آورد و ما را غمگین کرد و در رأس مشروطیت به پا خاستید و فداکاری کردید تا استبداد را شکست دهید و به خودسری ها پایان دهید. سلاطین

در بخشی دیگر از این پیام آمده است: به خواست خداوند قهار اکنون صدای ضدسلطنت و ضد نظام در سراسر کشور قوی تر خواهد شد و پرچم اسلام بر دوش روحانیون محترم به اهتزاز درخواهد آمد. انتقام این ضحاک زمان (پادشاه) خواهد آمد، امت اسلامی یک دل و یک جهت آثار این رژیم ضد اسلامی را به نفع مکتب حیاتبخش قرآن محو خواهند کرد.

یزد در چهلمین روز شهید تبریز به هیجان آمد و چندین شهید تقدیم جبهه نهضت اسلامی کرد و سپس با برگزاری مکرر شهدای چهلم و مجاهدت های مستمر مردم مسلمان ایران در ۲۲ بهمن ۵۷ طومار رژیم پوسیده شاهنشاهی برای همیشه در هم تنیده شد.

*بازتاب قیام
رادیو بی بی سی در تحلیلی که دو روز پس از قیام مردم تبریز پخش شد، گفت: قیام گسترده مردم تبریز و کشتار آن بازتاب گسترده ای در سراسر ایران و در محافل معنوی و غیر روحانی داشت. هیأت ها و آیات حوزه علمیه قم نخستین مراجعی بودند که با اعلامیه و تلگراف در این زمینه موضع گرفتند.

اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا، جنبش مسلمانان مبارز، کنفدراسیون دانشجویان و دانشجویان ایرانی خارج از کشور، نهضت آزادی ایران نیز بیانیه هایی صادر کردند. یکی از نشریات مرتبط با کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور نوشت: قیام تبریز نه تنها برگ زرینی به تاریخ مبارزات ضد ارتجاعی و قهرمانانه مردم ستمدیده این شهر می افزاید، بلکه لحظه ای درخشان در تاریخ مبارزات مردم کشور. پس از قیام تبریز، دانشجویان مبارز ایرانی مقیم کشورهای اروپایی و آمریکایی شروع به افشاگری کردند.

در آمریکا فضای حاکمیتی آنقدر شطرنج‌گرا بود که هیچ نشریه معتبری به استثنای چند روزنامه محلی کم‌تیراژ حاضر به انتشار مطالب دانشجویان نشد. روزنامه واشنگتن پست چندین مقاله به وضعیت تبریز اختصاص داد، نیویورک تایمز ضمن صحبت از سرنگونی رژیم ترکیه، در روزهای بعد تعداد کشته شدگان تبریز را از ۶ نفر به بیش از ۷۰ نفر رساند و توضیح داد که شورش تبریز شورش پیچیده‌ای بود، اما نمی‌گوید پیچیدگی این شورش کجاست.
تعدادی از دانشجویان مبارز ایرانی که در برلین شرقی (پایتخت جمهوری دموکراتیک آلمان سابق) تحصیل می کردند، سفارت ایران در برلین را اشغال کردند و جنایات شاه را افشا کردند و اخبار مبارزات مردم تبریز را منتشر کردند.
سرکنسول آمریکا در تبریز قیام مردم آن شهر را با عبارت «جنبش ایران در آستانه پیروزی» خواند.

* شاخص های قیام ۲۹ بهمن تبریز
در این روز، یک قیام کامل شهری رخ می دهد که از بازار شروع می شود و تمام روستاها، حتی برخی از روستاهای مجاور را در بر می گیرد. حرکت تبریزی ها در حالی صورت می گیرد که سال ها رکود بر این منطقه سایه افکنده است. افسانه شکست ناپذیری رژیم شاه در آن روز تاریخی توسط مردم آذربایجان باطل شد و پس از آن مردم شجاعت جمع آوری کردند و همه جا قیام کردند. تا آن تاریخ، رژیم ادعا می کرد که ایران جزیره ثبات و صلح در منطقه است و ۲۵۰۰ سال جشن شاهنشاهی را مقتدرانه جشن می گرفت.

نقش تعیین کننده مردم آذربایجان در انقلاب ها و جنبش های اجتماعی ایران بر هیچکس پوشیده نیست و ۲۹ بهمن بار دیگر تاییدی بر این گفته بود. به گفته برخی کارشناسان، قیام تاریخی ساکنان تبریز پس از قیام موسوم به کمون پاریس، دومین قیام آشفته شهری در جهان است. از ویژگی های بارز این قیام مردمی رعایت بسیاری از نکات اخلاقی بود. در حالی که در تمامی اغتشاشات شهری که بدون رهبری و سازماندهی صورت می گیرد عده ای فرصت طلب غارت می کنند اما در ۲۹ بهمن ۵۶ در تبریز علیرغم اینکه مقر حزب رستاحیز و بسیاری از بانک ها و خودروهای دولتی مورد حمله قرار گرفت، حتی به یک نفر دست نزد. اسکناس نشان دهنده پیشرفت فرهنگی مردم این سرزمین است.

روزنامه اطلاعات در دوم اسفند ۱۳۵۶ (شماره ۱۵۵۴۴) نوشت: ده ها بانک در تبریز تخریب و میلیون ها اسکناس بدون برداشتن حتی یک ورق از آنها به آتش کشیده شد و به سرقت رفت و سارق دستگیر شد. محور اصلی شعارهای مردمی آن روز علیه استبداد و رژیم شاهنشاهی بود. شعارهایی مانند: بیز شاهی استمیریک و سلام. به همین دلیل می توان گفت: قیام مردم تبریز علیه دیکتاتوری و خودکامگی بود و مظاهر حکومت ضد مردمی رژیم آن زمان را مورد حمله قرار داد.
در همان زمان، شهروندان تبریزی نیز با ادبیات شفاهی خود اشعاری می سرودند که شرکت بیگانگان را در این قیام مردود می دانستند. سیندیران اروجالی اوت جام یاندیران برجالی هاردان اولو خریجه لی؟ تبریزین اوزویدی، اوزو بهمنین ایرمی دوقزو.

منبع: فارس