اسپی مزگت; مسجدی متروک در جنگل های گیلان

چیزی که می‌شنوم خش‌خش برگ‌ها روی سیم‌های انباشته شده در پای درخت‌ها و جنگل خاموش است و صدای جیر جیر پرندگانی است که هر از گاهی از میان درختان به گوش می‌رسد. وقتی باران می بارد، مسیری از جویبارهای فصلی در دل جنگل شکل می گیرد.

در وسط جاده خاکی که از جنگل های دیناچال می گذرد، کلبه متروکه ای و سنگ سفیدی با آرم سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را می بینید که در آن شرح مختصری از مجموعه تاریخی متعلق به آن وجود دارد. تا قرن ۶ و قرن هفتم حکاکی شده و تیری که راه رسیدن به قدیمی ترین مسجد تاریخی گیلان را نشان می دهد.

کمی جلوتر در دل جنگل بقایای “اسپی مزگت” را می توان یافت. مسجدی بدون سقف و حفاظ و گیاهانی که در خلوت دیوارها به سرعت رشد می کردند.

کتب تاریخ را که ورق می زنیم برایمان عجیب است که این مسجد از چشم گردشگران، خاورشناسان و مورخان دور مانده است، اما از زمانی که دکتر منوچهر ستوده مامور ثبت آثار تاریخی در حاشیه دریای خزر شد. دریا در ۴۰ سال قرن گذشته مورد توجه یک چشم تیزبین قرار گرفت و از این بنا دور نماند و این بنای متروکه را یکی از عجایب هفتگانه گیلان معرفی کرد. با انتشار عکس های دکتر ستوده نام قدیمی ترین مسجد گیلان بر سر زبان ها افتاد.

اگرچه در سال ۱۳۶۴ کاوش های اولیه باستان شناسی زیر نظر دکتر حلعتبری در اطراف این مسجد تاریخی انجام شد، اما همچنان این بنای باشکوه در دل جنگل های شهرستان رضوانشهر بدون حفاظت و نگهبانی رها شده و هر از چند گاهی اخبار ناخوشایندی از این قبیل به گوش می رسد. ; بازداشت حفاران غیرمجاز در مسجد و یا سرقت داربست و سقف حفاظتی بنا در رسانه ها منتشر می شود و همگی نشان از بی احتیاطی متولیان این بنای تاریخی دارد.

نویسنده کتاب «از آستارا تا استرآباد» برای اولین بار وقتی بقایای این مسجد تاریخی را در جنگل های دیناچال دید، از دیدن بنای «سپی مزگت» با چشمان تیزبین «جاسنت» تعجب کرد. “. لویی رابینو، نایب کنسول بریتانیا در رشت در اوایل قرن بیستم، دور ماند و شادوران ستوده پس از دیدن اسپی مزجت در توصیف خود نوشت: «مثل دری در خواب».

برای رفتن به این مسجد تاریخی باید به پارک جنگلی Dr. رستگار، حدود دو کیلومتری جاده اصلی رضوانشهر به تلاش. در ابتدای راه تابلوی معرفی مسجد وجود دارد و در جاده فرعی تا رسیدن به بنای مسجد نام و مشخصات این مسجد تاریخی بر روی سنگی سفید نقش بسته است.

یکی از کارشناسان باستان شناسی گیلان می گوید: «در گیلان مساجد قدیمی و تاریخی زیادی نداریم و اسپی مزجت از معدود مساجدی است که قدمت تاریخی زیادی دارد.» نام های دیگری مانند مسجد آق و مسجد عبداللهی برای اسپی نوشته شده است. مازگت. «آق» و «اسپی» در زبان این منطقه (ترکی و تالشی) به معنای سفید است و نام مسجد عبداللهی ممکن است نام بانی مسجد باشد.

سید مهدی میرصالحی با اشاره به رنگ سفید مسجد می افزاید: رنگ سفید مسجد مورد توجه کسانی قرار گرفت که آن را به این نام نامگذاری کردند. این برای مسجدی است که امروزه ویرانه های آن در کنار رودخانه دیناچال باقی مانده است.

میرصالحی همچنین می گوید: مصالح اصلی بنای مسجد آجر است و قطر دیوارها ۱۷۵ سانتی متر است و بر دیوار یکی از راهروها در جهت شمالی کتیبه ای به طول پنج تا شش متر به خط کوفی ساده وجود دارد. و بخشی از آیه ۱۸ سوره طوبی (لم یخشی الله فسی اولک عن یکونوا من المحتدین) به وضوح می خواند.

این کتیبه چهار راهروی اطراف را تزئین می کرد. ازاره (دیوار) راهروها نیز دارای گچ بری کنجکاوی به ارتفاع یک متر است و دو متر از این ازاره هم اکنون در دیوار شمالی نمایان است. در عین حال سقف های بالای اتاق ها گچ بری شده است. شاید از روی بقایای آن نتوان حدس زد که این بنا دارای یک رواق در وسط و چهار دهلیز در چهار طرف بوده است.

این باستان شناس می افزاید: درب ورودی تقریباً شمالی است. عرض آن بیش از ۱۶۰ سانتی متر است ارتفاع طاق راهروها از کف فعلی ۵۷۰ سانتی متر است. یک ضلع راهروها دیوار بیرونی مسجد و یک طرف آن پایه های هشت ضلعی است که محیط آن به ۵۵ سانتی متر می رسد و پایه هایی که در چهار گوشه قرار دارند دارای خال مادرزادی هستند. بالای دو پایه طاق هلالی شکسته است و سقف دهلیزها بر روی دیوارهای بیرونی و این پایه ها قرار دارد. عرض هر یک از راهروها به ۳۴۰ سانتی متر می رسد، شاید روزی رواق میانی دارای سقف گنبدی باشد، زیرا بنا باید کم کم جمع شود تا برای طاق نما آماده شود. اما آنچه از ساختمان باقی مانده این را نشان نمی دهد. تمام سقف بنا با خشت پوشانده شده بود، اما بر خلاف سقف های سفالی امروزی گیلان، خشت آنها با ملات به طاق چسبیده بود و ابعاد آنها به ۵۰*۳۶ سانتی متر می رسید.

میرصالحی با اشاره به متروکه بودن این مسجد و مجاورت آن با رودخانه دیناچال می گوید: به نظر می رسد عواملی مانند حفاری های غیرمجاز، رویش درختان، طغیان رودخانه که قسمت جنوبی آن را تخریب کرده و احتمالاً محراب مسجد بوده است. همچنین واقع در این قسمت، در تخریب این بنا نقش داشته است.دخیل تاریخی و منحصر به فرد.

من مقابل صف کوفی مسجد شبستان ایستاده ام، اینجا طاق و گنبدی نیست و گنبد میناکاری شده درست بالای سر شماست. این مسجد که تا سال ۲۰۱۸ توسط سقف کاذب از باد و باران محافظت می شد، اکنون هر سال بیشتر دچار فرسایش می شود.

اسپی مزگت مهر ۱۳۷۹ و به شماره ۲۷۹۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. اما معلوم نیست قدیمی ترین مسجد گیلان که بدون حفاظ و سقف و نگهبان است تا چند سال دیگر از فرسایش طبیعت جان سالم به در می برد.

منبع: ایسنا