امید به احیای ساختمان قدیمی برند «کفش ملی»

ضلع شمالِ غربی میدان قیام تهران حدود ۹ دهه است که میزبان یکی از نخستین فروشگاه‌های کفش ملی است که البته ساختمان آن در سال‌های اخیر به دلیل بی‌توجهی، به شدت فرسوده شده و از طرفی، به علت فرونشست و برای جلوگیری از ریزش در میان تیرآهن و داربست محصور شده است. نصب این تیرآهن‌ها نخستین قدم بود که برای مرمت و بازسازی این ساختمان برداشته شد، اما از ظواهر ساختمان برمی‌آید که متولیان جز برداشتن قدم نخست، انگار کار دیگری از دست‌شان برنیامده است. اعتقاد شهرداری و میراث فرهنگی بر این است که ساختمان کفش ملی از آنجا که ملک شخصی به حساب می‌آید باید توسط مالکانش احیا و مرمت شود.

ماجرای تخریب ساختمان قدیمی کفش ملی برای نخستین‌بار سال ۱۳۹۶ مطرح شد، اما آن زمان با همکاری علی‌محمد سعادت ـ مدیر بافت‌های تاریخی- فرهنگی منطقه ۱۲ـ و مدیرکل وقت میراث فرهنگی تهران، تخریب و نوسازی این ساختمان ممنوع اعلام شد.  دی ماه ۱۳۹۷ علی‌محمد سعادت که دیگر شهردار منطقه ۱۲ شده بود، حرف از بازسازی این بنای تاریخی به میان آورد. او با بیان این‌که اختلاف بین مالکان و مستاجر و سرقفلی‌داران و مسائل حقوقی باعث تاخیر در ایمن‌سازی این ملک شده، تاکید کرده بود: «اگر ساختمان‌های این چنینی مقاوم‌سازی نشوند باید شاهد تخریب تک‌تک آن‌ها باشیم. این ساختمان جزو اولین فروشگاه‌های کفش ملی تهران است و باید حفظ شود. صاحبان کفش ملی اگر به فکر شهر نیستید، به فکر برند خود باشند که بسیاری از هم‌نسل‌های ما و پیش از ما با آن خاطراتی دارند.» هرچند این حرف‌ها مالکان ساختمان کفش ملی را برای مرمت بنا نه ترغیب کرد نه تشویق.

در اردیبهشت سال ۱۳۹۸ سعادتی، شهردار وقت منطقه ۱۲ تهران میزان تخریب این بنای ارزشمند را حدود  ۳۰ تا ۳۵ درصد اعلام کرد و مدت زمانی را که برای مرمت آن نیاز بود یک سال شمرد. چند ماه بعد (شهریور سال ۱۳۹۸) بار دیگر گزارش‌هایی از وضعیت نامناسب این بنای تاریخی منتشر شد که اشاره کرده بود: «شهرداری بخشی از ساختمان را مرمت کرده، اما مالکان این بنای قدیمی هنوز برای بازسازی به توافق نرسیده‌اند.»

آذرماه سال ۱۳۹۹، سعادتی اظهار کرده بود: بر اساس قوانین ضمانت سلامت شهروندان در حین تردد در معابر بر عهده شهرداری است که با ستون‌های مختلف ساختمان کفش ملی را مهار کردیم، به همین دلیل اخطارهای زیادی به مالکان این ساختمان قدیمی در میدان قیام داده‌ و عنوان کردیم که این ساختمان باید مقاوم‌سازی شود، در غیر این صورت ممکن است این ساختمان خطراتی برای شهروندان و ساختمان‌های مجاور ایجاد کند، اما متاسفانه تا به امروز کار جدی در این زمینه صورت نگرفته است. همچنین سازمان‌های متولی مثل میراث فرهنگی باید فکری کنند؛ چرا که این ساختمان ۸۷ ساله وضعیت ایمنی خوبی ندارد.

پس از آن هشدار، روابط عمومی شرکت کفش ملی توضیحاتی درباره اقدامات این شرکت برای حفظ ساختمان کفش ملی ارائه کرد که طبق آن، «عرصه ساختمان موصوف که در جبهه شمال غربی میدان قیام قرار گرفته و در دو طبقه ساخته شده، از موقوفات مسجد و مدرسه تاریخی حاج ابوالفتح است و شرکت کفش ملی سال‌هاست فقط سرقفلی بخشی از ملک وسیع این ساختمان را در اختیار داشته است. برپایه قوانین و مقررات حاکم بر شهرداری، دارندگان سرقفلی نمی‌توانند رأسا برای کسب پروانه تعمیرات اساسی اقدام کنند و از این‌رو، دایره عمل شرکت کفش ملی در این خصوص بسیار محدود است.

از طرفی، بنا بر دستور اکید مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری (کفش ملی از شرکت‌های تابعه صندوق بازنشستگی کشوری است)، مرمت و احیای شعبه میدان قیام، چه از نظر حفظ دارایی‌های بازنشستگان گرامی، چه از نظر حفظ و ارتقای برند کفش ملی و چه از حیث صیانت از بناهای ارزشمند شهر تهران با قید اولویت و فوریت پی‌گیری می‌شود و در این راه، شرکت کفش ملی برای هرگونه همکاری با نهادهای ذی‌ربط آمادگی کامل دارد.»

با این وجود و با آن‌که شهرداری و میراث فرهنگی، مرمت ساختمان کفش ملی را در وظیفه مالکان و ذی‌نفعان آن می‌دانند، اما صاحبان این ملک با بهانه‌های مختلف تا کنون از انجام این کار سر باز زده‌اند و در این سال‌ها اقدام جدی برای نجات ساختمان کفش ملی  انجام نداده‌اند، با آن‌که این ساختمان قدیمی و فرسوده در طول این چند سال خطری برای رهگذران و کسبه‌ اطراف نداشته است، اما وضعیت آن روز به روز وخیم‌تر  شده و ممکن است در آینده‌ای خیلی نزدیک فرو ریزد. در این میان، عده‌ای هم هستند که با فکر تصاحب این ساختمان به وخیم‌تر شدن وضعیت آن دامن می‌زنند.

از آخرین اظهارات متولیان ساختمان تاریخی کفش ملی حدودا دو سال می‌گذرد و این ساختمان همچنان در وضعیتی وخیم و به کمک تیرآهن‌های شهرداری سرپا مانده است.  کسبه‌ اطراف ساختمان کفش ملی می‌گویند یک سالی است هیچ ارگانی برای بازدید به این ساختمان سر نزده و شهرداری حفاظت و مرمت ساختمان را بر عهده میراث فرهنگی و میراث فرهنگی هم آن را به عهده مترو گذاشته است؛ چراکه برخی افراد عبور خط هفت مترو از خیابان مولوی – میدان قیام را عاملِ تخریبِ بناهای قدیمی این محله می‌دانند که به دلیل تحرکات دستگاه حفاری تونل (TBM) این ساختمان‌ها دچار آسیب شده‌اند.

تناقض‌هایی بین حرف‌های کسبه وجود دارد، اما در میان تمام این حرف‌ها یک جمله تکراری بیشتر شنیده می‌شود، یکی از رستوران‌های شناخته‌شده تهران قصد خرید این ساختمان فرسوده را دارد و تاکنون میراث فرهنگی با این موضوع مخالفت کرده است.  نزدیک‌ترین مغازه‌دار به ساختمان «کفش ملی» می‌گوید که مالک رستوران «هانی» مغازه‌های اطراف این ساختمان و مغازه‌های انتهایی پاساژی را که در جنب کفش ملی قرار دارد خریده است و فقط مالکیت این بنای فرسوده و مغازه کناری آن را ندارد.

دو در کرکره‌ای ساختمان کفش ملی که در داخل پاساژ قرار دارد، با گچ پوشانده شده‌ است و جلو آن‌ها انباری برای وسایل و مواد غذایی رستوران شده‌اند.

کسبه‌ می‌گویند: این تغییرات بعد از ساعات کاری و شبانه رخ داده است و صبح که به مغازه‌هایشان آمدند، متوجه شدند که داخل پاساژ گچ‌کاری شده و سقف کاذب برای آن زده‌اند. همچنین به تازگی کرکره یکی از درهای بیرونی بخشی از ساختمان کفش ملی را کنده‌اند، کسبه از شواهد امر گمان می‌کنند که قصد دارند این قسمت از ساختمان کفش ملی را به انبار تبدیل کنند. ‌

شهردار پیشین منطقه ۱۲ که تا مدت‌ها دغدغه حفاظت از ساختمان کفش ملی را داشت، اینک در پاسخ به پیگیری‌ ایسنا، حفظ و نگهداری از  این ساختمان را بر عهده افراد ذی‌نفع در این ساختمان، یعنی مالکان، مستاجران و صاحبان سرقفلی می‌داند و معتقد است: به دلیل ارزش تاریخی ساختمان «کفش ملی»، اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران هم باید در حفظ این ساختمان کمک کند و شهرداری فقط موظف است برای حفظ ایمنی و جان شهروندان، ساختمان‌های ناایمن و خطرناک را ایمن‌سازی کند و برای همین، شهرداری منطقه ۱۲ به ایمن‌سازی ساختمان کفش ملی پرداخت و از نظر قانونی دیگر هیچ وظیفه‌ای نسبت به این ساختمان ندارد.

مسؤولان کنونی شهرداری منطقه ۱۲ نیز بر این عقیده‌اند که هیچ نقشی در حفاظت و احیای ساختمان کفش ملی ندارند و این کار به عهده میراث فرهنگی و مالکان ساختمان است. از سویی، مسؤولان کفش ملی در پی تماس‌های مکرر ایسنا برای پیگیری اقدام کفش ملی به عنوان ملک ساختمان برای حفاظت و مرمت از آن در دو سال گذشته، از انجام مصاحبه و گفت‌وگو خودداری کردند.

همچنین ایسنا در تلاش بود که این موضوع را از اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران پی‌گیری کند که معاون میراث فرهنگی تهران نیز  تاکنون پاسخ‌گو نبوده است.

تخریب و فرسودگی در این محله فقط مختص ساختمان کفش ملی نیست، خانه‌های قدیمی زیادی که قدمت‌شان به قاجار و پهلوی برمی‌گردد و در همسایگی کفش ملی قرار دارند نیز در وضعیت بسیار نامناسبی به سر می‌برند و دچار فرونشست شده‌اند. کسبه‌ای که مغازه‌هایشان زیر این خانه‌ها قرار دارد نیز می‌گویند: این خانه‌ها فاقد امنیت و ایمنی هستند و هیچ نهادی پیگیر وضعیت بحرانی آن‌ها نیست.