چه زمانی نام های ایرانی باستان از تقویم رسمی ایران حذف شدند؟

امروز ۲۱ فروردین ماه مصادف با نود و نهمین سالگرد تصویب قانون اصلاح تقویم در پنجمین دوره مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۴ است.

این مجلس در چهارمین روز از نوروز قرن چهاردهم قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن سال رسمی کشور هجری و اولین روز سال اولین روز بهار بود.

قانون مذکور، مبدأ تقویم هجری شمسی ایران را هجرت پیامبر گرامی اسلام (ص) از مکه به مدینه دانسته است.

بر اساس این قانون ماه های فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد، شهریور، مهر، آبان، آذر، دی، بهمن و اسفند جایگزین ماه های همل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب می شود. , قوس, جودی, دلو و ماهی شد.

طبق قانون فوق طول ماهها در شش ماه اول سال ۳۱ روز، در پنج ماه بعد ۳۰ روز و در ماه آخر ۲۹ روز تعیین شده است.

تعداد روزهای آخر ماه در سالهای کبیسه ۳۰ روز تعیین شد و کلیه ادارات، مؤسسات و شرکتهای دولتی و خصوصی، اصناف و بازرگانان موظف شدند قانون جدید را بر مبنای روابط سیاسی و اجتماعی و مبادلات اقتصادی قرار دهند.

این تقویم تا زمان تغییر تقویم از شمسی به شاهشاهی در سال ۱۳۵۴، تقویم رسمی کشور بود، اما بنا به فرمان محمدرضا پهلوی، از اسفند ۱۳۵۴ تا شهریور ۱۳۵۶ جایگزین تقویم شاهشاهی شد.

ریشه تغییر

تقویم هجری ایرانیان در ابتدا تقویم بورجی نام داشت اما رسمی نبود و فقط در گاهشماری های قدیم و در امور گمرکی و مالی کشور استفاده می شد تا اینکه در سال ۱۲۸۸ شمسی میرزا عبدالحسین خان شیبانی ملقب به وحید آل ملک، نماینده مردم تهران در مجلس دوم شورای ملی، طرحی را با هدف تعیین تاریخ کلیه معاملات و مبادلات عمومی از تاریخ قمری تا هجری شمسی پیشنهاد کرد.

پیشنهاد راهگشا برای تغییر تقویم رسمی ایران از هجری قمری به شمسی در ماده ۳ قانون محاسبات عمومی مصوب ۱۱ اسفند ۱۳۶۸ به تصویب رسید و تقویم خورجی شمسی به عنوان مقیاس زمانی رسمی در محاسبات دولت تصویب شد.

۱۴ سال بعد و در اواخر سال ۱۳۰۳ هجری شمسی تعدادی از نمایندگان پنجمین دوره شورای ملی طرحی تهیه کردند که بر اساس آن نام ماه های رایج عربی در تقویم زودیاک به نام های فارسی تغییر یافت و نام های آن ها سالها در دوره ۱۲ حیوان نیز رها شدند.

پس از تغییرات تقویم رسمی کشورمان، یکی دو ماه بعد، در یکصد و چهل و هشتمین جلسه پنجمین دوره شورای ملی ایران که مصادف با شب سه شنبه ۲۰ فروردین ۱۳۰۴ بود، قانون تبدیل البروج به تصویب رسید. تا نوروز ۱۳۰۴ به تصویب رسید و گاهشماری هجری به تصویب رسید و جایگزین شد.

متن قانون مذکور به این شرح بود: قانون تبدیل علائم زودیاک به ماه های فارسی نوروز ۱۳۰۴ خورشیدی (شمسی) – مصوب شب ۲۱ فروردین ۱۳۰۴ خورشیدی.

ماده ۱- شورای ملی تصویب می کند که از نوروز ۱۳۰۴ تاریخ رسمی سالانه کشور به ترتیب زیر عادی شود و دولت موظف است آن را در کلیه ادارات دولتی اعمال کند:

مبدأ تاریخ هجرت حضرت خاتم النبیین محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه طیبه، آغاز سال اول بهار، سال، روزهای واقعی شمسی و اسامی. تعداد روزهای هر ماه شامل فروردین تا شهریور ۳۱ روز، مهر تا بهمن ۳۰ روز و اسفند نیز ۲۹ روز است.

نکته – اسفند ۳۰ روز در سال کبیسه خواهد بود.

ماده ۲- ترتیب زمانی حتا و اویغور که در تقویم های گذشته مرسوم بود از تاریخ تصویب این قانون منسوخ است.

دخالت رضا شاه

گرچه مبدأ تاریخ شمسی ایرانیان مانند سال قمری کشورهای عربی هجرت حضرت محمد (ص) از مکه به مدینه است و این مبدأ در میان عرب و عجم رایج است، اما با توجه به اسناد به جا مانده از پهلوی سابق، رضاشاه پیرو آتاتورک شاه عثمانی بود که تقویم ترکی را از قمری به میلادی تغییر داد، رضا پهلوی تقویم ایران را از قمری به شمسی تغییر داد.

یک دهه بعد، رضا شاه پهلوی با فرمان رسمی ثبت تاریخ قمری در مکاتبات اداری را ممنوع کرد. وی استفاده از تقویم قمری را ممنوع اعلام کرد و این فرمان را نوشت: «با توجه به اینکه تاریخ رسمی کشور برای ماه‌های شمسی تعیین شده است، از فروردین ۱۳۱۴ کلیه ادارات دولتی موظف به اعمال آن هستند، بنابراین لازم است تاریخ آن درج شود. دریافت این لباس در کلیه اسناد رسمی معاملات. و تاریخ شمسی را بنویسید و اصلاً از ذکر تاریخ قمری بپرهیزید.» ممنوع است

حسین مکی، نویسنده و عضو چندین دوره شورای ملی، به نقل از عباس مسعودی، روزنامه نگار و عضو شورای ملی در دوران پهلوی، می نویسد: «…اگر جنگ جهانی دوم اتفاق نمی افتاد، شاید رضاشاه مانند ترکیه تقویم رسمی ایران را از شمسی تغییر خواهد داد. او آن را به تقویم میلادی تغییر داد و تعطیلات را از جمعه به یکشنبه تغییر داد… پس گفت که می‌خواهد چنین تغییرات دیگری نیز انجام دهد، اما به دلیل قیام عمومی مردم و متروک شدن کشور شکست خورد.

منبع: ایسنا