راهکارهایی برای کاهش چالش های آب

ایرانیان از دیرباز برای آب ارزش قائل بوده اند، آب را برای روشنایی در نظر می گرفتند و برای استفاده بهینه از آن در این اقلیم گرم و خشک، قنات و آب انبار می کردند. در دنیای امروز، این عنصر حیات نه تنها برای ایرانیان، بلکه برای جهان به دلیل تغییرات آب و هوایی و افزایش خشکسالی اهمیت زیادی دارد و زمانی که کشورها حوضه های آبی مشترکی دارند، این موضوع حساسیت بیشتری پیدا می کند. شعار امسال روز جهانی آب در ۲۲ مارس (۳ آوریل) “آب برای صلح” است که بر نقش حیاتی آب در ثبات و رفاه جهان تاکید می کند و به گفته محقق در تحقیقات هواشناسی مؤسسه، این روز بر اهمیت مراقبت از حوضه های آب متمرکز است.

دکتر ابراهیم فتاحی افزود: کشور ما از دیرباز به موضوع آب اهمیت زیادی داده است و آب یکی از عناصر مقدس در فرهنگ ماست. اجداد ما برای استفاده هوشمندانه از آب به خصوص آب های زیرزمینی قنات هایی حفر کردند. ثبت قنات در فهرست میراث جهانی یونسکو ثابت می کند که ایرانیان به آب اهمیت زیادی می دادند و یکی از ویژگی های تمدن کشورمان بود.

وی با بیان اینکه مدیریت نوین آب در آن سال ها توسط ایرانیان به سایر نقاط جهان منتقل شد، تاکید کرد: این میراث می تواند ظرفیت بالایی برای اتصال کشورها داشته باشد، به ویژه اینکه ما اشتراکات فرهنگی با کشورهای اطراف خود داریم. آیین های سنتی مبتنی بر آب هم در ایران و هم در کشورهای همسایه وجود دارد و می تواند زمینه ساز استفاده از منابع آبی مشترک و صلح و دوستی بین ملت ها، اقوام و کشورهای همسایه باشد.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی با اشاره به شعار امسال روز جهانی آب گفت: موضوع روز جهانی آب در سال ۲۰۲۴ «آب برای صلح» است که بر نقش حیاتی آب تمرکز دارد. برای ثبات و رفاه جهان و اهمیت حکمرانی. بر حوضه های آبخیز مشترک تاکید می کند.

وی افزود: تمدن های اصلی بشری در کنار منابع آبی به ویژه رودخانه ها شکل گرفته است. امروزه به دلیل کمبود منابع آب شیرین، رودخانه های فرامرزی در جهان اهمیت بیشتری یافته و در کنار آن، متأسفانه در دهه های اخیر چالش ها و تنش هایی بین کشورهای دارای حوضه آبخیز مشترک به وجود آمده است.

فتاحی افزود: ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد و منابع آبی محدودی داریم. کشورهای همسایه و خاورمیانه نیز از این وضعیت مستثنی نیستند. میزان بارندگی دریافتی حدود یک سوم میانگین جهانی است و تحت تاثیر تغییرات آب و هوا و گرم شدن زمین، میزان بارندگی در کشور طی ۵۰ سال گذشته کاهش یافته است. علاوه بر این، دهه های اخیر شاهد خشکسالی های شدید و گسترده در منطقه و کشور بوده است.

وی افزود: از سوی دیگر با توجه به رشد روزافزون جمعیت در منطقه، افزایش مصرف آب، افزایش شهرنشینی، روش غیراصولی و نامناسب آبیاری در بخش کشاورزی، احداث سدهای بزرگ و افزایش صنایع آلاینده از جمله عواملی است که که منجر به تغییر و ویرانی می شود. آنها به یک چرخه منظم تبدیل شده اند و تهدیدی برای جامعه بشری به ویژه منطقه خاورمیانه هستند.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی نیز گفت: با توجه به این دلایل طبیعی است که چالش مدیریت آب و آب در حوضه های فرامرزی بسیار مهم است. در این شرایط دولت ها باید برنامه ها و راهکارهایی بیندیشند تا بتوانیم این چالش ها را به حداقل برسانیم.

راهکارهایی برای کاهش چالش آب

وی درباره راهکارهای کاهش چالش های آبی گفت: راهکارهایی که می تواند از سوی مسئولان ایران و سایر کشورها برای برون رفت از این معضل اتخاذ شود بسیار متنوع است. گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی منابع آب تجدیدپذیر ایران و خاورمیانه را کاهش داده و چالش ها را دامن زده است، منابع آبی برخی از کشورها مانند ایران با کشورهای همسایه مشترک است و باید آنها را موظف به رعایت حق آبه کرد. منابع مشترک قابل قبول است

معاون تحقیقات و فناوری ریاست جمهوری در امور هواشناسی و علوم جوی با بیان اینکه یکی از این تصمیمات تصمیم گیری های سیاسی است، گفت: اراده سیاسی کشورهای دارای حوضه آبی مشترک مصمم است که در این زمینه همکاری بیشتری داشته باشند و سپس باید مدل ایجاد کنیم. برای اقدامات مشترک بین المللی ادامه سیاست و برنامه ریزی برای منابع آبی مشترک، افزایش سطح تعامل با کشورهای همسایه از دیگر تصمیمات سیاستی است.

وی با اشاره به تصمیمات سیاستی دیگر گفت: در مورد آب های مرزی نیز کنوانسیون های مشترکی داریم. در این راستا تقویت همکاری ها و تصمیم گیری ها برای گسترش روابط متقابل می تواند تضمین کننده استفاده عادلانه و حفاظت از منابع آبی مشترک برای کشورها باشد و نقش مهمی در ارتقای توسعه پایدار کشورها داشته باشد. دیپلماسی موثر نیز یکی از بهترین راه ها برای دستیابی به سهم عادلانه از آب رودخانه های مرزی است

فتاحی با بیان اینکه راهکارهای علمی و آموزشی از دیگر راهکارهای کاهش چالش های آبی است، گفت: ترویج و توسعه تعامل با دانشگاه های کشورهای همسایه به عنوان مراکز تبادل دانش و ایجاد مراکز یادگیری از راهکارهای علمی است. راهکارهای اجتماعی و فرهنگی نیز بر جنبه های انسانی تاکید دارد، چرا که آسیب های ناشی از کم آبی و خشکسالی بیش از آسیب های اقتصادی است و موجب سختی زندگی انسان می شود.

وی با اشاره به اینکه توافقات دوجانبه و چند جانبه بین کشورهای بالادست و پایین دست بسیار مهم است و باید به آن توجه شود، تصریح کرد: ما با این کشورها منافع مشترک داریم و باید به فکر سبدی از منافع مشترک برسند که بتواند کمک کند. طرفین می توانند با حفظ دوستی به راه حل های مشترکی برای حل مشکلات خود برسند. این چالش ها برای همه طرف ها، اعم از بالادستی و پایین دستی وجود دارد.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی در ادامه گفت: به عنوان مثال کشورهای بالادست سدهایی با مخازن بزرگ می سازند و حقوق پایین دست را رعایت نمی کنند. آثار و پیامدهای این کار در درازمدت نیز مشکلاتی را برای کشورهای بالادست ایجاد خواهد کرد چرا که حقوق آب کشورهای پایین دست از جمله حقوق زیست محیطی رعایت نمی شود و در درازمدت منجر به خشک شدن بالادست از دریاچه ها می شود. تالاب ها در نتیجه به کانون گرد و غبار تبدیل می شوند. با وزش باد، گرد و غبار از کف تالاب بلند می شود و کل حوضه آبریز تحت تأثیر آن قرار می گیرد.

وی با بیان اینکه آبخیزداری باید به صورت یکپارچه انجام شود، خاطرنشان کرد: برای رسیدن به این هدف باید راهکارهای مختلف با هم تلفیق شود. از راه حل های دیپلماتیک سطح کلان تا راه حل های فرهنگی، اجتماعی و آموزشی.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی با اشاره به اینکه به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران حوضه های فرامرزی مشترک با کشورهای مختلف داریم، گفت: ایران در رودخانه ارس با کشورهای ترکیه، ارمنستان و ارمنستان قرار دارد. آذربایجان، اترک با ترکمنستان، اروند با عراق، هیرمند و هریرود با افغانستان مشترک است. خوشبختانه ما اشتراکات زیادی با این کشورها داریم، بنابراین می توانیم از همه راه حل ها برای حل مشکل حوضه های مرزی استفاده کنیم تا در آینده این ویژگی های مشترک نه تنها باعث شود که در حوضه آبی مشترک مشکلی نداشته باشیم، بلکه افزایش پیدا کند. صلح و دوستی در منطقه

فتاحی در پایان با اشاره به شورای مدیران آب در ایران گفت: با تاسیس شورای مدیران آب در سال ۱۳۸۰ و زیر نظر یونسکو به عنوان تنها نهاد بین المللی مسئول مسائل آب، تجربه دیپلماتیک خوبی در ایران وجود دارد. در خاورمیانه و شمال آفریقا که به عنوان یکی از ظرفیت ها می تواند نقش بسیار مهمی در زمینه مدیریت منابع آب و ارائه راهکارها و همچنین برگزاری سلسله جلسات با کشورهای همسایه داشته باشد. ایران می تواند از این بستر برای تعامل با همسایگان خود به ویژه کشورهایی که در مدیریت منابع آب با آنها سهیم است استفاده کند.

منبع: ایسنا