بایدها و نبایدهای احیای جنگل

درختان با تامین اکسیژن، بهبود کیفیت هوا، حفظ آب، حمایت از حیات وحش و حفاظت از خاک، به محیط زیست کمک زیادی می کنند و از طریق فرآیند فتوسنتز، دی اکسید کربنی را که هنگام بازدم انسان و بسیاری از حیوانات دیگر تولید می شود جذب می کنند و در ازای آن اکسیژن تولید می کنند. .

مطالعات مختلف نشان داده است که تنها یک هکتار از جنگل می تواند شش تن دی اکسید کربن را جذب کند و چهار تن اکسیژن آزاد کند و درختان اکسیژن، این اکسیر حیاتی را به صورت رایگان تامین می کنند. چهار تن اکسیژن برای حفظ زندگی ۱۸ نفر به مدت یک سال کافی است.

از طرفی گیاهان به ویژه درختان و درختچه ها آلاینده هایی مانند دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد و مونوکسید کربن را که برای انسان مضر هستند پاکسازی می کنند. اما با توجه به توسعه شهرنشینی و افزایش جنگل‌زدایی در نقاط مختلف زمین، موضوع جنگل‌کاری با احیای جنگل‌ها و جنگل‌داری به موضوعی مهم در تحقیقات اکولوژیکی تبدیل شده است. مطالعاتی که این سوال را مطرح می کند که احیای جنگل یا درختکاری چه چالش هایی دارد و کاشت گونه های بومی بهتر است یا غیربومی؟

جنگل ها اغلب به عنوان ریه های زمین شناخته می شوند. اما در طول قرن گذشته، تعداد این ریه های طبیعی روی زمین کاهش یافته است، بنابراین در دهه های اخیر مردم برای بازسازی آنها اقدام کرده اند. با این حال، احیای درختان نیازمند مطالعات دقیق اقلیمی و اکولوژیکی و به دور از رفتار احساسی است. در دو ماه بهمن و اسفند سال جاری دو مقاله در مجله ساینس به چاپ رسید که هر کدام به نوعی نشان می دهد که جنگل کاری اگر بر اساس برنامه ریزی های اشتباه باشد می تواند نتایج معکوس داشته باشد. این موضوع برای ایران حائز اهمیت است که به گفته نماینده سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال ۲۰۱۰ یکی از ۷۰ کشور در حال توسعه جهان با کمتر از ۱۰ درصد پوشش جنگلی کل کشور و ایران است. جنگل‌ها، مانند تمام جنگل‌های منطقه خاورمیانه، با سرعتی سریع‌تر از آنچه در بیشتر نقاط جهان مشاهده می‌شود، نابود می‌شوند. بیشتر می‌یابد به ویژه براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۳، در مقایسه با دهه‌های قبل، حدود ۶۰ درصد از جنگل‌های ایران از بین رفته است.

سیستم زمین؛ عامل کاهش در مزایای جنگلداری
مطالعه ای که در شماره مارس ۱۴۰۲ مجله Science منتشر شد، بینش جدیدی در مورد اثرات جنگلداری بر ترسیب کربن جهانی و کاهش تغییرات آب و هوا ارائه می دهد. این مطالعه نشان می دهد که اگرچه جنگل کاری بدون شک جذب دی اکسید کربن را افزایش می دهد، اما به خودی خود کافی نیست. زیرا واکنش های دیگر سیستم زمین قادر است این مزیت مهم جنگلداری را به میزان یک سوم خنثی کند. جنگل کاری که فرآیند کاشت درختان برای احیای مناطق جنگلی است، سال ها به عنوان راه حلی ساده برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی به طور گسترده مورد توجه قرار گرفته است. اما این تحقیق جدید که توسط دانشگاه شفیلد انگلستان انجام شده است، پیچیدگی واکنش سیستم زمین به جنگل زدایی در مقیاس بزرگ را نشان می دهد.

سیستم زمین تعامل بین زمین، جو، آب، یخ، خاک، بیوسفر، مگنتوسفر و انسان است. این محققان با شبیه سازی جنگل زدایی جهانی دریافتند که جنگل کاری در مقیاس بزرگ باعث افزایش پراکندگی آئروسل (مخلوطی از ذرات جامد یا قطرات مایع در یک گاز) و افزایش گازهای گلخانه ای متان و ازن می شود. علاوه بر این، جنگل کاری منجر به بازتاب کمتر سطح زمین و در نتیجه قدرت تابشی بیشتر و گرمای بیشتر می شود و ترکیب این اثرات می تواند مزایای کاهش ۳۰ درصدی دی اکسید کربن را از بین ببرد. بنابراین، این مطالعه اهمیت ترکیب تلاش‌های جنگل‌داری با دیگر استراتژی‌های کاهش تغییرات آب و هوایی را برای اقدام طولانی‌مدت مؤثرتر نشان می‌دهد.

احیای جنگل در مناطق نامناسب
احیای جنگل ها یکی از راه های مقابله با بیابان زایی و حفظ جنگل هایی است که به دلایل مختلف از جمله قطع درختان، آتش سوزی و خشکسالی از بین رفته اند. در شماره فوریه ۱۴۰۲ مجله تخصصی Science، نتایج مطالعه ای منتشر شد که نشان می دهد برنامه های جنگل کاری نامناسب می تواند مناطق وسیعی از علفزارهای استوایی را تهدید کند. این مطالعه جدید، به رهبری دانشگاه لیورپول، پروژه‌های احیای جنگل‌ها را در آفریقا ارزیابی کرد و دریافت که منطقه‌ای از آفریقا به وسعت فرانسه به دلیل کاشت درختان نامناسب در معرض خطر طرح‌های “معیب” جنگل‌کاری است. محققان مناطقی از سرزمین آفریقا را مطالعه کردند و دریافتند که بسیاری از برنامه های جنگل کاری شامل مناطقی است که به عنوان سیستم های غیر جنگلی طبقه بندی می شوند.

این دانشمندان بر این باورند که تبدیل سیستم‌های غیر جنگلی از دشت‌ها و مراتع گرم به سیستم‌های جنگلی می‌تواند اکوسیستم مناطق گرمسیری را تهدید جدی کند و بنابراین هشدار می‌دهند که کاشت درختان در مراتع که از نظر ساختاری، عملکردی و ترکیبی با جنگل‌ها متفاوت هستند، می‌تواند تهدیدی برای اکوسیستم مناطق گرمسیری باشد. حیوانات وحشی باشید این تحقیق همچنین نشان می دهد که این مشکل منحصر به آفریقا نیست و بسیاری از مناطق غیر جنگلی دیگر، به عنوان مثال مراتع در هند و برزیل نیز ممکن است به دلیل احیای نادرست از طریق کاشت درخت به سرنوشت مشابهی دچار شوند.

بومی یا غیر بومی؛ مسئله این است که!
با افزایش شهرنشینی و تراکم جمعیت کلانشهرها در دو دهه اخیر، مشکل درختکاری در مناطق شهری با جدیت بیشتری دنبال شده است. کمربند سبز تهران یکی از برنامه‌هایی است که سال‌ها دنبال می‌شود و به گفته علی محمد محتاری، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، در اردیبهشت ۱۴۰۲، ۱۴۰۱ هزار و ۵۰۰ هکتار جنگل و فضای سبز به بهره‌برداری می‌رسد و تا سال ۱۴۰۳ کمربند سبز تهران تکمیل می شود. اما یکی از موضوعات مورد توجه در جنگل کاری فضاهای شهری و حتی احیای جنگل ها، استفاده از درختان غیر بومی است. به عنوان مثال کاج یکی از پرطرفدارترین گونه های غیر بومی ایران است که غلیظ ترین آن حدود نیم قرن پیش در استان تهران در پارک های جنگلی چیتگر، کوچک و سرخهسار کاشته شد.

در مقاله پژوهشی علی کیالشکی که در سال ۱۳۸۴ در مجله علوم کشاورزی منتشر شده است، در مورد نوع کاج کاشته شده در ایران آمده است: «کاج الدار که به کاج ایرانی، کاج تهران و کاج افغانستانی معروف است. زیرگونه ای از کاج ایتالیایی و از گونه های سوزنی برگ وارد شده و در اکثر مناطق خشک و نیمه خشک کشور کاشته شده است. تاریخ ورود احتمالی این درخت به ایران حدود ۸۰۰ سال پیش است. یکی از مناطق کاشت این درخت در استان مازندران است. به این ترتیب در فاصله سال های ۱۳۴۲ تا ۱۳۶۵ جنگل کاری کاج الدار در مساحتی حدود ۳۴۰۰ هکتار در غرب مازندران در منطقه نیمه خشک مرزن آباد در ۲۰ کیلومتری جنوب چالوس صورت گرفت.

این تحقیق با تاکید بر پرهیز از جنگل کاری تک کشت در مقیاس بزرگ، پیشنهاد می کند که برای کشت گونه های غیر بومی ابتدا باید زمین آماده و ظرفیت اکولوژیکی گونه مشخص شود و کشت مخروطیان باید انجام شود. به صورت تکه تکه و با درختان پهن برگ مقاوم مانند اقاقیا، زبان گنجشک مخلوط و گرم باشد. اما چرا باید در کاشت درختان بومی و غیر بومی بسیار مراقب باشیم؟ زیرا انتخاب بین درختان بومی و غیربومی تنها یک تصمیم زیبایی شناختی نیست، بلکه انتخابی است که می تواند پیامدهای عمیقی برای محیط زیست و اکوسیستم های منطقه داشته باشد. درختان بومی، همانطور که از نامشان پیداست، گیاهان بومی یک منطقه یا اکوسیستم خاص هستند که طی قرن ها تکامل یافته و با آب و هوا، خاک و حیات وحش محلی سازگار شده اند.

مطالعات مختلف نشان داده اند که به طور متوسط ​​کاشت درختان بومی می تواند تنوع زیستی بومی را تا ۳۰ درصد افزایش دهد. زیرا درختان بومی روابط پیچیده ای با حیات وحش محلی دارند و برای آنها غذا، سرپناه و محل پرورش می دهند. این درختان میزبان انبوهی از حشرات، پرندگان و پستانداران هستند. از بین رفتن درختان بومی عملکرد اکوسیستم ها و زیستگاه ها را مختل می کند و اغلب منجر به کاهش جمعیت حیات وحش بومی می شود. این درختان به عنوان تصفیه کننده های طبیعی هوا و آب نیز عمل می کنند. برگ‌های این درختان آلاینده‌های موجود در هوا را جذب می‌کنند و ریشه آن‌ها به فیلتر کردن و حفظ آب و کاهش فرسایش خاک کمک می‌کند. در واقع، درختان بومی معمولاً ۵۰ درصد خدمات اکوسیستمی بیشتری نسبت به گونه های غیر بومی ارائه می دهند. این به معنای هوای پاک‌تر برای تنفس، آب تمیزتر برای نوشیدن و محیطی سالم‌تر است.

منبع: روزنامه جام جم