سنت های فراموش شده رمضان؛ از فانوس چرخان تا ارزان فروشی

گذشتگان معتقد بودند که نمی توان با دلی پر از کینه و تاریکی وارد رمضان شد. به همین دلیل غبارروبی دل و رفع اختلاف با اقوام از جمله آداب استقبال از ماه مبارک و یکی از رسوم جدی در ماه رمضان بود.

ماه رمضان با طبل زدن در هنگام افطار و سحرهای نیمه شب همراه بود. آداب و رسومی که بسیاری از آنها به مرور زمان کم رنگ شده و یا به کلی ناپدید شده اند.

بسیاری از سنت های قدیمی که روزگاری بی دلیل در شهرهای قدیم اجرا می شد، امروزه در فرهنگ ایرانیان جایگاهی ندارد و نسل جدید نیز با آنها ناآشنا است. این در حالی است که شاید هیچ ماهی به اندازه ماه مبارک رمضان آداب و رسوم و عادات شگفت انگیزی نداشته باشد، اما بسیاری از آنها فراموش شده و یا در آستانه فراموشی هستند و شاید ثبت ملی آنها فقط یک راه کوچکی برای حفظ آنها اینها گنجینه های به یاد ماندنی ایران اسلامی است.

زندگی شبانه در ماه رمضان

«به محض اینکه خورشید قوس معمول خود را در آسمان ایجاد کرد، خیابان ها مملو از جمعیت می شود و با نزدیک شدن به زمان پرتاب توپ که نشانه افطار است، قلیان فروشان دوره گرد تنباکو را در قلیان های خود می ریزند و قهوه‌سازها در کتری‌ها چای دم می‌کنند، مغازه‌های آشپزی از جمعیت پر می‌شود و به محض شنیدن صدای توپ، فنجان‌های چای به سرعت بین مردم در قهوه‌خانه‌ها پخش می‌شود. تقریباً یک ساعت پس از غروب آفتاب، مومنان غذا می‌خورند. غذا و سپس به گشت و گذار. اینها بخشی از مشاهدات یک مسافر فرانسوی از ماه رمضان در ایران قدیم است. حتما از پدران و پدربزرگ هایتان در مورد سنت های قدیمی ماه رمضان زیاد شنیده اید، سنت های زیادی که این روزها فراموش شده و چیزی از آنها باقی نمانده است.

البته برخی از آداب و رسوم ماه رمضان به دلیل شرایط خاص این ماه مربوط به شب است و مهمانی های شبانه از جمله فعالیت هایی بود که مردم در ماه رمضان به آن علاقه داشتند. شاید به همین دلیل است که در این ماه بسیاری از مکان های تفریحی و رستوران ها و کافه ها تا سحر به کار خود ادامه می دهند.

ماه رمضان ماه ارزان فروشی بود

جعفر شهری که از دوران کودکی شاهد وقایع مهم تهران در اواخر دوره قاجار بوده و از دهه ۱۳۲۰ خاطرات و مشاهدات خود از تهران و مضامین فرهنگ عامه فراموش شده را در فصلی از جلد سوم کتاب به ثبت رسانده است. تهران قدیم نوشت: زنان تقریباً در تمام ماه شعبان با پاک کردن برنج و حبوبات و کوبیدن آرد برنج و نخود و زردچوبه (زردچوبه کمی تفت داده شد) غذا و خواربار برای ماه رمضان تهیه می کنند. روغن و کتک خورده) و مانند آن.» «خانه تماماً بنا است و از اول این ماه حال و رفتار و قیافه این گروه تغییر کرده و تغییرات کامل شده است».

وی در مورد حالت کسبه در آن ماه می گوید: «در ماه رمضان چهره ها آرام و ملکوتی، چهره ها آرام، قدم ها آرام، سرها خمیده، چشم ها درویشی، و دل ها آرام بود. تحت کنترل و پرهیز از دروغ و دست کم گرفتن، حقه و حقه و غیره. در بین تهرانی ها اتفاقات حرام و ناپسند می افتاد. بهترین مواد غذایی با کمترین قیمت در این ماه به فروشگاه ها آمد و در اختیار مردم قرار گرفت.»

«گلخندانی» فرصتی است برای سیر کردن دل

گذشتگان معتقد بودند که نمی توان با دلی پر از کینه و تاریکی وارد رمضان شد. به همین دلیل زدودن غبار از دل و رفع اختلاف با اقوام از جمله آداب استقبال از ماه مبارک و یکی از رسوم جدی در ماه رمضان بود.

این مجالس صلح طلبان که با همت بزرگان برگزار می شد «گلخندانی» نام داشت، پاکی دل همراه با نظافت خانه و لباس، مردم شهر را برای استفاده بیشتر از ماه آماده می کرد. ماه رمضان

سنت فراموش شده روشنایی فانوس

یکی از آداب و رسوم جالب و زیبای ماه مبارک رمضان در گذشته سنت «فانوس افروختن» بود که در قدیم سحر را حرکت ماه و ستارگان تعیین می کردند و به تجربه معلوم بود. که چون ماه به نقطه‌ای در آسمان می‌رسد، سحر نزدیک می‌شود، اگر هوا ابری باشد با بانگ خروس بیدار می‌شوند.

عده ای شب را برای ثواب زندگی کردند و در سحر ماه رمضان مردم را با کوزه کشیدن و چوب زدن به حلب از خواب بیدار کردند، اما راه دیگر در روستاهای بدون چراغ روشن کردن فانوس و زدن درب همسایه ها بود.

چاوشی یکی دیگر از رسوم زیبا بود که در سحر اجرا می شد. خاستگاه این سنت مربوط به سیستان و بلوچستان است که مردم را در سحر با نواختن زنگ یا خواندن دعای سحر از خواب بیدار می کردند.

اهمیت آنها!

در قدیم رسم بر این بود که شب ۲۷ ماه مبارک را شب وفات ابن ملجم مرادی می دانستند و بر آن شادی می کردند. در آن شب مردم اغلب کلم و آجیل توت می خوردند. آجیل مراد از خرما، پسته، فندق، تخمه، نخود، بادام و شکر تشکیل شده بود که مردم محتویات آن را با درخواست خود از کسانی که نام های فاطمه، علی و محمد داشتند، می گرفتند و شب ها به عنوان میان وعده شب می خوردند. غذای سحری .

گرگینه چیست؟

شب پانزدهم ماه مبارک رمضان شب جذابی برای بچه های جنوب استان بوشهر به ویژه بندر دیر است و به گفته قدیمی های بندری، حربه ای که در این شب انجام می شود باعث افزایش رزق و روزی مردم می شود.

در این آیین خانواده ها برای بچه ها کیسه هایی تهیه می کنند که به کیسه های رختشویی گرگ معروف است، کیسه های پارچه ای که طول آنها نیم متر بیشتر نیست، عصر پانزدهم بعد از افطار بچه های شاداب درب خانه ها را می کوبند. و فریاد بزن: “گرگ “گرگ… خفه شو”

خانواده های دیری که از این رسم دیرینه آگاه هستند، وسایل این رسم را از قبل آماده کرده اند. معمولاً ذرت ها را پوسته می کنند و در یک قابلمه بزرگ آن را با دانه ها و مغز پر می کنند و با هم مخلوط می کنند. برخی شیرینی ها و شکلات های آماده را در سینی می گذارند و بین بچه ها تقسیم می کنند.

منبع: برنا