۳ پرده از بحران ریزگردها در ایران
ایران در طی سال‌های اخیر به نحوی جدی با بحران ریزگردها و آلودگی هوای ناشی از آن دست به گریبان بوده است. در این راستا، استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، ایلام، کرمانشاه، کردستان، بوشهر، هرمزگان و فارس، از جمله مناطقی در کشورمان هستند که به نحوی جدی با این بحران دست به گریبان هستند.
به گزارش توسعه برند، فرارو نوشت: به تازگی و بر اساس داده‌های اداره هواشناسی خوزستان، میزان ریزگردها در اهواز به شاخص ۲ هزار و ۱۵۹ میکروگرم رسیده که این عدد ۱۵ برابر بیشتر از شاخص‌های جهانی است. به طور کلی کیفیت هوای ۱۲ شهر استان خوزستان به دلیل آلودگی هوا، در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته است. در سال‌های گذشته هم در چندین نوبت شاهد بوده‌ایم که شهر اهواز به دلیل بحران گرد و غبار به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان معرفی شده است.
گزارش‌های رسمی حاکی از آن هستند که اهواز در برخی سال‌ها نظیر سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷، بیش از ۲۵۰ روز آلوده در سال داشته است. آمارهای سازمان محیط زیست در سال ۱۴۰۲ حاکی از این هستند که بیش از ۷۰ درصد روزهای سال در خوزستان دارای شاخص هوای ناسالم برای گروه‌های حساس یا کل جمعیت بوده است. نکته قابل تامل اینکه به تازگی در پی اوج گیری بحران گرد و غبارِ ناشی از ریزگردها در خوزستان شاهد بوده‌ایم که اعلام شده ۸۰۲ نفر راهی بیمارستان‌ها شده‌اند.
واضح است که بحران ریزگردها در ایران جدی است و روز به روز ابعاد جدی‌تری را نیز پیدا می‌کند. از این رو، اینطور به نظر می‌رسد که در خوانش این بحران، بایستی ۳ نکته را مد نظر داشت.
۱- ریشه بحران ریزگردها چیست؟
در رابطه با این سوال که ریشه‌های بحران ریزگردها در ایران چه هستند باید ۳ مولفه را مد نظر داشت. اول اینکه گرم‌شدن فزاینده آب و هوا که تا حدی ناشی از تغییرات اقلیمی است موجب شده تا منابع آبی، در نتیجه کاهش شدید بارندگی‌ها کاهش یابند و حتی از بین بروند و عملا بسترهای مساعدی برای حرکت گرد و غبار فراهم شود. این مساله در مناطق شرقی ایران که با بادهای ۱۲۰ روز سیستان مواجه هستند، ابعاد جدی‌تری را به خود می‌گیرد.
اکنون بخش قابل توجهی از تالاب‌ها در خاک عراق و یا استان خوزستان ایران خشک شده‌اند که این مساله سبب شده بحران ریزگردها در هر دو کشور ایرامن و عراق ماهیت بحرانی به خود بگیرد. در این میان، اقدامات انسانی در قالب‌هایی نظیر استفاده غیراصولی از منابع آبی هم سبب شده تا بحران ریزگردها زمینه‌های مساعدی را برای اوج‌گیری پیدا کند.
نکته دوم اینکه بحران ریزگردها در ایران ابعاد بین المللی هم دارد، اما متاسفانه آنطور که باید و شاید شاهد همکاری‌های بین‌المللی برای مهار این بحران میان کشورهای منطقه نیستیم. عراق، سوریه، عربستان و افغانستان، دارای مناطقی خشک و متروکه هستند که باد، ریزگردها را از این کشورها وارد ایران می‌کند با این حال، هنوز یک همکاری جدی میان این دسته از کشورها برای مهار بحران مشاهده نمی‌شود. البته که تشدید تنش‌های امنیتی در منطقه، خود سبب شده تا موانعی جدی در مسیر همکاری این دسته از کشورها برای حل بحران ریزگردها ایجاد شود.
و سوم اینکه در سطح حکمرانی نیز بیش از آنکه شاهد ارائه راهکارهای جدی برای حل مساله در ایران باشیم، رویکردهای فرسایشی حاکم است که رهاوردی جز بدتر شدن سال به سال بحران ریزگردها در ایران را تولید نمی‌کند. از این رو، از منظر نگاه جریان حکمرانی به بحران ریزگردها نیز با چالش رو به رو هستیم و باید در این رابطه، بحران مذکور به اولویت محوری سیاستگذاران در کشورمان تبدیل شود.
۲- عمده خسارات بحران ریزگردها چیست؟
در مورد خسارات و هزینه‌های بحران ریزگردها برای ایران می‌توان ۳ موضوع را مورد اشاره قرار داد. در سطح نخست، سلامت عمومی مردم در ایران به خطر می‌افتد. متاسفانه بحران ریزگردها تا حد زیادی سلامت تنفسی و قلبی شهروندان و به طور خهاص گروه‌های حساس را تهدید می‌کند. بر طبق آمارهای وزارت بهداشت کشورمان، سالانه هزاران مورد مرگ بر اثر آلودگی هوا که ریزگردها نیز در آن موثر هستند، ثبت می‌شود. در عین حال، بحران ریزگردها سبب می‌شود تا از کیفیت عمومی زندگی مردم در کشورمان هم کاسته شود و افراد با چالش‌هایی نظیر سردرد و خستگی مزمن و مشکلات چشمی مواجه باشند.
نکته دوم اینکه بحران ریزگردها به طور مستقیم موجب می‌شود تا بار هزینه‌ای در اقتصاد ایران افزایش یابد. تردیدی نیست که دولت در حوزه بهداشت و درمان باید منابع مالی قابل توجهی را تخصیص دهد و در عین حال، تعطیلی‌های گاه و بیگاه محیط‌های کاری به دلیل بحران ریزگردها سبب می‌شود تا فعالیت‌های اقتصادی آسیب جدی ببیند. ورای همه این ها، بخش کشاروزی به عنوان یکی از حوزه‌های مهم فعالیت اقتصادی در ایران نیز در نتیجه بحران ریزگردها آسیب می‌بیند. موضوعی که به تازگی مورد اشاره استاندار خوزستان و شمار قابل توجهی از کارشناسان و صاحب نظران بوده و باید برای آن تدابیر جدی اندیشیده شود.
نابودی مراتع و آسیب وارد شدن به دامداری نیز از دیگر آسیب‌های بحران ریزگردها برای ایران است؛ و سوم اینکه خسارات اجتماعی بحران ریزگردها نیز کم نیست. اینکه شاهدیم مدام ادارات و مدراس تعطیل می‌شوند و یا شاهد مهاجرت روستائیان مناطق متاثر از بحران ریزگردها به دیگر مناطق هستیم، همه و همه از منظر اجتماعی برای کشورمان هزینه‌زا هستند.
۳- راهکارهای حل بحران ریزگردها چه هستند؟
در مورد راهکارهای حل بحران ریزگردها، باید طیفی از اقدامات را در بازه‌های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت مد نظر داشت و اینطور نیست که بتوان خیلی زود این بحران را از بین برد. با این همه، به طور خاص ۲ راه حل باید مد منظر باشد.
اول اینکه باید فرهنگ استفاده از آب و حراست و احیا منابع آبی به یک اولویت در ایران تبدیل شود. به طور خاص احیای تالاب‌ها می‌تواند تا حد زیادی ابعاد مضر بحران ریزگردها را کاهش دهد. بخش‌های کشاورزی و صنعتی و حتی مصرف آب توسط مردم، باید ابعاد بحران را به خوبی درک کنند و خود به عنوان ضلعی موثر برای مقابله با بحران ریزگردها، وارد میدان شوند. جریان حکمرانی به صورت انحصاری قادر نخواهد بود بحران ریزگردها را مخاطب قرار دهد و نیاز به مشارکت بازیگران ذینفع در حل بحران بزرگ در ایران است.
نکته دوم اینکه باید ظرفیت‌های بین المللی را برای رفع بحران ریزگردها در ایران فعال کرد. نمی‌توان صرفا معطوف به اقدامات داخلی بود و باید منابع خارجی بحران ریزگردها که ایران را هم تحت تاثیر قرار می‌دهند، در نتیجه همکاری‌های منطقه‌ای مهار شوند و دولت‌های منطقه نیز سهم خود را برای مقابله با این بحران به خوبی انجام دهند. در این رابطه، لازم است که مذاکرات با کشورهای عربستان، عراق، و افغانستان به نحوی جدی‌تر در دستورکار مقام‌های کشورمان باشد. البته که سازمان‌های بین‌المللی فرامنطقه‌ای نیز از پتانسیل‌های خوبی برای ارائه مشاوره و یا تامین اعتبار پروژه‌های مرتبط با مهار بحران ریزگردها در ایران و دیگر کشورهای منطقه برخوردارند.
پایان
