نیاز کشور به قرارگاه مرکزی اقتصادی در دوران بحران
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، علیرغم نکات مثبتی که در حوزه آرامش اقتصادی در جنگ ۱۲ روزه اخیر شاهد بودیم و دچار کمبود در بازار کالاهای اساسی نشدیم، قیمت ارز هم بر خلاف پیش بینی های قبلی نوسان نداشت،اما برخی کارشناسان معتقدند کشور هنوز برای مدیریت اقتصاد در شرایط جنگی آماده نیست. حسن حسنخانی و برات، دو فعال و تحلیل‌گر اقتصادی در گفت‌وگوهای جداگانه به بررسی برخی نقاط ضعف ساختاری کشور در حوزه تولید، توزیع، سیاست‌های پولی و تجاری در زمان جنگ پرداختند. به باور این کارشناسان، ناهماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی، بی‌توجهی به زیرساخت‌های اطلاعاتی، غفلت از برنامه‌ریزی برای شرایط بحرانی و نبود یک اتاق جنگ اقتصادی با فرماندهی متمرکز، از جمله چالش‌های جدی اقتصاد ایران است که باید برای موارد مشابه احتمالی برای آن چاره اندیشی کرد.
حسن حسن خانی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، به بررسی مشکلات زیرساختی و مدیریتی کشور در حوزه تولید و توزیع نان و همچنین سایر کالاهای مهم از جمله فولاد در شرایط بحرانی پرداخت. حسن خانی از ناتوانی برخی مدیران، ناهماهنگی وزارتخانه‌ها و کم‌توجهی به زیرساخت‌های اطلاعاتی انتقاد می‌کند و معتقد است که بی‌توجهی به این حوزه‌ها می‌تواند در آینده کشور را با بحران مواجه کند.
تسنیم: یکی از مهم ترین کالاهای اساسی که در شرایط جنگی کالای استراتژیکی محسوب می شود، نان است. وضعیت زیرساخت‌های نان را برای شرایط ویژه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در شرایط جنگ، مسئله تولید یک موضوع است، توزیع موضوع دیگر و قیمت نیز موضوعی کاملاً جداگانه است. تولید باید به موقع و درست انجام شود، توزیع باید به خوبی مدیریت شود و قیمت باید عادلانه و قابل‌قبول به دست مردم برسد. همچنین نباید اجازه دهیم احتکار شکل بگیرد که خود این هم برمی‌گردد به ضعف در سیستم توزیع.
در حوزه نان، ما زیرساخت بسیار خوبی برای تولید آرد داریم؛ تبدیل گندم به آرد و انبارهای ذخیره‌سازی و سیلوهای مناسب در کشور وجود دارد. اما متأسفانه این زیرساخت به درستی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. برای مثال، در وزارت اقتصاد طرحی تحت عنوان “نانینو” طراحی شد که از ابتدا وزارت کشور و وزارت جهاد کشاورزی با آن مخالف بودند. دلیل این مخالفت‌ها، وجود ذینفعانی بود که پرونده‌های فساد در این حوزه داشتند.
تسنیم: چه مشکلاتی در اجرای طرح نانینو به وجود آمد؟
سهمیه آرد در اختیار استانداران قرار گرفت و برخی استانداران، این سهمیه‌ها را به معاونین خود دادند، معاونین به فرمانداران سپردند و فرمانداران هم به کارشناسان خود واگذار کردند. نانوایی‌هایی که تخلف می‌کردند، وقتی سامانه نانینو سهمیه آن‌ها را قطع یا کم می‌کرد، نانوا به یک صندلی مشخص در فرمانداری مراجعه می‌کرد و کیسه آرد خود را پس می‌گرفت.
همه چیز در کشور طراحی شده؛ سامانه نظارت، زیرساخت و اطلاعات وجود دارد، اما تخلف همچنان رخ می‌دهد. نانوا دوباره به کارشناسان فرمانداری مراجعه می‌کند و به شیوه ای سهمیه‌اش را پس می‌گیرد و آن را یا احتکار می‌کند یا در بازار آزاد می‌فروشد.
وقتی دولت ناهماهنگ باشد و بدنه اجرایی به زیرساخت‌های داده‌ای و سامانه‌های اطلاعاتی بی‌اعتقاد باشد، فساد و احتکار اجتناب‌ناپذیر می‌شود و در نتیجه کالاهای اساسی به درستی توزیع نمی‌شوند و مردم دچار گرفتاری می‌شوند.
تسنیم: از نظر شما مهم‌ترین چالش کشور در بحران ۱۲ روزه اخیر چه بود؟
مهم‌ترین مخاطره ما در این جنگ ۱۲ روزه، به نظر من ناهماهنگی برخی استانداران بود. متأسفانه این افراد به زیرساخت‌های داده‌ای کشور اعتقادی نداشتند و نتوانستند توزیع آرد را به درستی مدیریت کنند. واقعاً تلاش‌های زیادی شد و زحمات بسیاری کشیده شد.
اگر استانداران و وزارت کشور و به‌ویژه معاون اقتصادی وزارت کشور به مدیریت داده‌محور اعتقاد نداشته باشند و تنها راه‌حل آن‌ها افزایش قیمت و پرداخت یارانه نقدی به مردم باشد، کشور به درستی اداره نخواهد شد.
من در جلسه‌ای شرکت داشتم که تقریباً همه مسئولان حوزه نان حضور داشتند. متأسفانه تمام صحبت آن‌ها این بود که قیمت نان را افزایش دهیم و یارانه نقدی به مردم بدهیم. این نگاه کاملاً اشتباه است. هنوز مسئله توزیع و نظارت بر توزیع به درستی فهم نشده است. زیرساخت‌های توزیع، نحوه توزیع و کنترل بر زنجیره توزیع، مهم‌ترین مسئله کشور است.
تسنیم: به نظر شما این نوع تفکر چه آسیب‌هایی به کشور وارد کرده است؟
ما در کشور افرادی مثل آقای زنگنه را داشتیم که با تصمیمات غلط، زیرساخت‌های مهمی مثل کارت سوخت را از بین بردند. بعد از هزینه‌های سنگین، مجبور شدیم همان کارت سوخت را دوباره احیا کنیم. اکنون هم افرادی هستند که دوباره در حال ضربه زدن به طرح نانینو هستند. این در حالی است که کشور برای اجرای این طرح هزینه‌های بسیار زیادی پرداخت کرده و تعطیلی آن خسارت‌های سنگینی به اقتصاد وارد می‌کند.
این مسائل نباید در سطح کلی‌گویی باقی بماند. من مثال نان را با جزئیات گفتم، اما می‌توانیم روی سایر موضوعات هم کار کنیم. برای مثال، فولاد یک مسئله بسیار مهم است. زنجیره تولید و تأمین فولاد در کشور، به‌ویژه در شرایط جنگی، باید با حساسیت ویژه مدیریت شود. نباید تولید فولاد متوقف شود، نباید احتکار شود، نباید قیمت آن افزایش پیدا کند و نباید در حوزه لجستیک دچار مشکل شویم. این‌ها مواردی است که می‌توانیم به صورت جزئی‌تر و دقیق‌تر درباره آن‌ها صحبت کنیم.
تسنیم: سیاست های پولی و مالی در شرایط ویژه (همانند وضعیت جنگ) باید به چه صورت باشند؟ آیا در شرایط جنگ، باید سیاست پولی انبساطی در دستور کار قرار گیرد؟
برات، کارشناس حوزه اقتصاد جنگی و سیاست‌گذاری بحران، در گفت‌وگویی با ما به موضوع حیاتی سیاست‌های پولی، مالی و تجاری کشور در شرایط جنگ پرداخت. به گفته او، ناهماهنگی میان دستگاه‌ها و نبود یک مرکز تصمیم‌گیری یکپارچه، بزرگ‌ترین ضعف اقتصاد ایران در جنگ ۱۲ روزه اخیر بوده است. برات تأکید می‌کند که کشور برای مواجهه با موارد احتمالی آینده به یک اتاق جنگ اقتصادی با وحدت فرماندهی نیاز دارد.
یک مسئله بسیار مهم که شاید کمتر به آن توجه شده، سیاست پولی در زمان جنگ است. بانک مرکزی باید برای چنین شرایطی آمادگی کامل داشته باشد و بداند چگونه از خط اعتباری خود استفاده کند. در دوران جنگ، دیگر سیاست‌های پولی انقباضی، کنترل مقداری ترازنامه و این قبیل دستورالعمل‌ها کارایی ندارد. این‌ها مربوط به دوره‌های پیش از جنگ است.
در زمان جنگ، سیاست پولی باید انبساطی باشد؛ البته انبساطی هدفمند. هرچند اقداماتی انجام شد، اما این اتفاقات باید از قبل برنامه‌ریزی و تمرین می‌شد. بانک مرکزی نباید غافلگیر شود. لازم است از همین حالا به سیاست پولی در زمان جنگ فکر شود و برای آن پروتکل طراحی گردد.
تسنیم: سیاست‌های تجاری کشور در زمان جنگ باید چه آرایشی به خود بگیرند؟
یک نکته کلیدی دیگر، سیاست‌های گمرکی و تجاری کشور در دوران جنگ است. زمانی که جنگ شروع شد، دستور داده شد که تمام کالاهای موجود در انبارهای گمرک سریعاً وارد کشور شود. این تصمیم از یک جهت مفید بود چون تشریفات گمرکی را کوتاه کرد و انبارهای گمرک، که ممکن بود هدف حمله قرار بگیرند، تخلیه شدند.
اما این تصمیم تبعات منفی هم داشت. ممکن بود برخی کالاها به دلیل عجله و دستپاچگی بدون نظارت دقیق وارد کشور شوند. اگر کالای آلوده یا کالای ممنوعه‌ای به پوشش کالای مجاز وارد می‌شد، مسئولیت آن بر عهده چه کسی بود؟ این دستپاچگی در حوزه مقررات‌زدایی و تجارت می‌تواند به کشور آسیب برساند.
تسنیم: به نظر شما این مشکلات قابل پیشگیری بود؟
قطعاً. سیاست‌های پولی، مالی، ارزی و تجاری کشور باید پیش از وقوع جنگ برای چنین شرایطی آماده باشد. سیاست‌های تجاری نباید در لحظه و بدون چارچوب طراحی شوند. ما باید از قبل پروتکل‌هایی در چهار حوزه: پولی، مالی، ارزی و تجاری آماده کنیم که در شرایط جنگی به‌سرعت قابل اجرا باشد.
تسنیم: راه‌حل شما برای برون‌رفت از این وضعیت چیست؟
اگر بخواهم یک جمله محوری بگویم، ما نیاز به یک اتاق جنگ اقتصادی داریم. اتاق جنگ اقتصادی که نه فقط در شرایط جنگ، بلکه قبل و بعد از جنگ هم بتواند با وحدت فرماندهی و مرکزیت تصمیم‌گیری، ناهماهنگی‌های میان اجزای دولت را برطرف کند.
در حوزه اقتصاد جنگی، ما اتاق جنگ نداریم. هیچ مرکزیتی برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی وجود ندارد. جنگ ۱۲ روزه ادامه همان جنگ اقتصادی و تحریم‌هایی است که سال‌ها با آن درگیر بودیم.
تسنیم: چه ساختاری برای این اتاق جنگ پیشنهاد می‌کنید؟
این اتاق جنگ اقتصادی باید ذیل معاون اول رئیس‌جمهور تشکیل شود. تمام تصمیمات باید متمرکز در این اتاق اتخاذ شود. نباید وزارت صمت بتواند بانک مرکزی را خنثی کند، یا بانک مرکزی تصمیمات وزارت اقتصاد را بی‌اثر کند. این هماهنگی ضروری است.
مهم‌ترین مسئله‌ای که ما امروز با آن مواجه هستیم این است که کشور باید یک قرارگاه مرکزی اقتصادی داشته باشد؛ دقیقاً مثل قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا که در حوزه نظامی وجود دارد. ما به یک قرارگاه اقتصادی نیاز داریم. متأسفانه امروز چنین چیزی در کشور نداریم.
پایان/
