لاتاری، توهم خوش‌شانسی!
هر هفته، میلیون‌ها نفر در سراسر جهان بلیتی می‌خرند یا کدی ارسال می‌کنند، به این امید که «شاید این بار نوبت من باشد». لاتاری‌ها و قرعه‌کشی‌ها، از بلیت‌های رنگارنگ تا کدهای روی قوطی‌های مواد غذایی، وعده تغییر زندگی می‌دهند. اما پشت این رویا، تله‌های روانی و آسیب‌هایی پنهان است که می‌تواند امید را به کابوس تبدیل کند.
به گزارش توسعه برند، تبیان نوشت: چرا دست از تعقیب شانس برنمی‌داریم؟ و چرا این بازی ساده گاهی زندگی‌ها را ویران می‌کند؟ در سال ۲۰۲۲، آمریکایی‌ها ۱۰۸ میلیارد دلار صرف لاتاری کردند، یعنی ۳۲۵ دلار به ازای هر نفر (The Motley Fool). اما شانس بردن آن فقط ۱ در ۲۹۲.۲ میلیون است (Search Logistics). بااین‌حال، صف‌های خرید بخت‌آزمایی و کلیک‌های آنلاین کوتاه‌تر نمی‌شوند. اما چرا دست از قرعه‌کشی‌ها نمی‌کشیم؟
سرمایه‌گذاری فرومود
«امسال میشه دهمین سالی که لاتاری شرکت میکنم و برنده نمیشم»؛ این یکی از ده‌ها پیام مشابه از کاربرانی است که در دام اعتیاد به شانس گرفتار شده‌اند. منطق می‌گوید در همان سالهای اول باید متوجه می‌شدند و به این کار ادامه نمی‌دادند؛ اما صدایی در ذهن‌شان زمزمه می‌کند: «اگه الان ول کنی، همه این پول و وقت هدر می‌ره.» این همان سرمایه‌گذاری فرومود یا Sunk Cost Bias است؛ یعنی تمایل به ادامه دادن یک فعالیت فقط برای توجیه هزینه‌های گذشته، حتی اگر شانس موفقیت ناچیز باشد.
برای مثال فردی را تصور کنید که برای خرید هر هفته به یک سوپرمارکت خاصی می‌رود و یک قوطی تن‌ماهی می‌خرد نه فقط برای اینکه به آن نیاز داشته باشد؛ ماه‌هاست این کار را انجام می‌دهد و شاید برای کار میلیون‌ها تومان هم هزینه کرده باشد به امید اینکه روزی برنده خوش‌شانس ماشین شود! این تله روانی، او را در چرخه‌ای بی‌پایان نگه می‌دارد.
خطای قمارباز: جادوی اعداد خیالی
«این ماه چندبار کد فرستادم و چیزی نبردم، حتما این‌بار برنده خوش‌شانس خودمم» این جمله را احتمالا از افرادی که بسیار علاقه‌مند به شرکت در انواع قرعه‌کشی‌ها هستند شنیده‌ایم. به این باور نادرست خطای قمارباز یا Gambler’s Fallacy می‌گویند. افراد تصور می‌کنند اگر مدتی برنده نشده‌اند احتمال بردشان بیشتر می‌شود؛ در حالی که هر قرعه‌کشی لاتاری کاملاً تصادفی و مستقل است. مثلا فردی هرماه چندین تراکنش بانکی انجام می‌دهد تا امتیاز قرعه‌کشی بانکش را بالا ببرد و هر بار برای برنده‌شدن تعداد تراکنشها را بیشتر می‌کند چون فکر می‌کند این ماه؛ اسم او جزو برنده‌ها خواهد بود اما حقیقت این است که شانس او در هر قرعه‌کشی همان است، چه یک تراکنش باشد چه صدعدد. طبق پژوهشهای سایت روان‌شناسی لاتاری؛ این خطا در ۶۷ درصد بازیکن‌هایی که الگوی ثابت را دنبال می‌کنند رایج است. این رفتار در کسانی که کد قرعه‌کشی محصولات مختلف را بارها ارسال می‌کنند بیشتر دیده می‌شود. به ویژه وقتی تبلیغات برندها با وعده‌های بزرگ آنها را فریب می‌دهد.
توهم کنترل: ارباب شانس خودمان
چرا برخی هر بار اعداد خاصی مثل تاریخ تولد یا شماره‌های «خوش‌یمن» را انتخاب می‌کنند؟ چون فکر می‌کنند این انتخاب‌ها شانس‌شان را بالا می‌برد. به این پدیده، توهم کنترل یا Illusion of Control می‌گویند؛ باور به اینکه می‌توانیم بر یک فرآیند کاملاً تصادفی اثر بگذاریم. مثلا زنی هربار کد قرعه‌کشی بطری‌های روغن را با دقت انتخاب می‌کند و کدهایی را ارسال می‌کند که با عدد ۷ تمام می‌شود. چون باور دارد که این عدد برای او خوش‌شانسی می‌آورد؛ اما این فقط یک حس کاذب است و او را به خرید بیشتر و ارسال کدهای این‌چنینی ترغیب می‌کند.
آسیب‌های پنهان: وقتی شانس اعتیاد می‌شود
وقتی قرعه‌کشی‌ها از سرگرمی به اعتیاد تبدیل می‌شوند، می‌توانند زندگی را زیر و رو کنند. به گفته دکتر مارک گریفیتس، روان‌شناس اعتیاد در دانشگاه ناتینگهام، «لاتاری نوعی قمار نرم است که به‌دلیل در دسترس بودن، به اعتیاد خاموش منجر می‌شود». مجله گاردین از این اعتیاد و آسیب‌های روانی و اجتماعی متعددی که به دنبال دارد گفته:
– اجبار و اضطراب: افراد نمی‌توانند دست از خرید بلیت یا ارسال کد بکشند، و تلاش برای توقف این‌کار، بی‌قراری و استرس برای آنها ایجاد می‌کند.
– فرار از واقعیت: بسیاری برای گریز از مشکلات زندگی به قرعه‌کشی‌ها پناه می‌برند، اما این چرخه امید و ناامیدی، افسردگی و اضطراب را بیشتر می‌کند. فردی که از اعتیاد به لاتاری بهبود یافته، به ABC News گفته: «خرید بلیت قوی‌تر از نیاز به غذا بود.»
– مشکلات روانی همراه: طبق تحقیقات آکادمی آکسفورد اعتیاد به قرعه‌کشی‌ها اغلب با افسردگی، اضطراب، یا اختلال وسواسی-جبری همراه است، که می‌تواند رفتار قمار را بدتر کند.
– فشار بر روابط: دروغ گفتن درباره هزینه‌ها به عزیزان، اعتماد را از بین می‌برد و به انزوای اجتماعی منجر می‌شود.
– استرس مالی و پیامدهای شدید: هزینه‌های مکرر برای شرکت در قرعه‌کشی‌ها سرنوشتی جز بدهی و گاهی از دست دادن شغل ندارد. در مواردی که اوضاع از کنترل خارج شده و رفتار حادتر می‌شود، ناامیدی می‌تواند به افکار خودکشی تبدیل شود.
زندگی پس از برد؛ از رؤیا تا کابوس
لاتاری فقط درباره خرید بلیت نیست؛ درباره زندگی‌هایی است که با یک برد ناگهانی زیر و رو می‌شوند. ۵۵٪ برندگان می‌گویند خوشحال‌تر شده‌اند، اما ۴۳٪ معتقدند پول تأثیری بر خوشحالی‌شان نداشته است (Forbes). پژوهشی از دانشگاه اکسفورد نشان می‌دهد که اثرات مثبت ثروت لاتاری در درازمدت کمرنگ می‌شود؛ اما بدترین بخش کجاست؟ ۷۰٪ برندگان بزرگ، طبق Search Logistics، در نهایت ورشکسته می‌شوند. این عدد تلخ نشان می‌دهد که ثروت ناگهانی، بدون مدیریت درست، می‌تواند به جای نجات، به نابودی منجر شود.
از رؤیا تا کابوس: داستان بلی بوب هارل جونیور
در ژوئن ۱۹۹۷، بلی بوب هارل جونیور، کارمند ساده‌ای در تگزاس، با بردن ۳۱ میلیون دلار لاتاری به اوج رسید. او خانه‌ای مجلل خرید، ماشین‌های لوکس گرفت، و به دوستان و کلیسایش کمک کرد. اما این رؤیا دوام نیاورد. درخواست‌های بی‌پایان نزدیکان، نبود مشاور مالی و هزینه‌های بی‌برنامه، پول را در دو سال به باد داد. بدهی‌ها، طلاق، و افسردگی عمیق، بلی‌بوب را در سال ۱۹۹۹ به خودکشی کشاند (FinancesOnline). داستان او هشداری مهم را یادآوری می‌کند که «شانس بدون مدیریت، ویرانگر است.»
پایان بازی شانس؟
قرعه‌کشی‌ها با تله‌هایی مثل سرمایه‌گذاری فرومود، خطای قمارباز، و توهم کنترل ذهن ما را فریب می‌دهند و می‌توانند به اعتیادی منجر شوند که افسردگی، انزوای اجتماعی، و حتی خودکشی را در پی دارد. وقتی ۷۰٪ برندگان بزرگ ورشکسته می‌شوند، باید پرسید: آیا این بازی ارزشش را دارد؟ دکتر گریفیتس می‌گوید:«قرعه‌کشی می‌تواند سرگرمی باشد، اما نباید زندگی شما را کنترل کند.» با آموزش عمومی، مشاوره مالی برای برندگان، و دسترسی به کمک‌های روانی، می‌شود تن به این تله‌ها نداد. انتخاب با شماست: منتظر معجزه و شانس می‌مانید یا زندگی‌تان را خودتان می‌سازید؟
*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.
پایان
