در بیستمین حراج تهران چه گذشت؟/ +آمار و نمودار
نگاهی به ۷ دوره حراج هنر مدرن و معاصر ایران در حراج‌خانه‌ی تهران، نشان می‌دهد که دوره‌ی بیستم در قیاس به دوره‌ی قبلی مشابه خود، یعنی حراج هفدهم، با وجود نمایش تعداد آثار بیشتر، حجم فروش کمتری داشته است؛ این کاهش فروش را می‌توان به غایب‌بودن آثار هنرمندان پرفروشی چون سهراب سپهری نسبت داد.
به گزارش توسعه برند به نقل از اتاق بازرگانی، حراج تهران کار خود را با فروش آثار هنر مدرن و معاصر ایران آغاز کرد و این روند را تا چهار دوره متوالی ادامه داد (۱۳۹۱-۱۳۹۴). بیستمین دوره از حراج تهران نیز به آثار هنر مدرن و معاصر ایران اختصاص داشت که در ۱۵ تیر ۱۴۰۳ برگزار شد که پلتفرم آرتچارت نگاهی تحلیلی به این دوره داشته و با انتشار نمودارهای متعدد از زاویه های مختلف به بررسی این دوره حراج پرداخته است. در این دوره ۱۱۵ اثر از ۱۱۱ هنرمند به مزایده گذاشته شد؛ ۱۰۷ اثر فروخته شد و مجموع فروش بیش از ۱۹۰ میلیارد تومان معادل ۳.۲ میلیون دلار را به‌دست آورد. ۷۹% از آثار ارائه‌شده در این دوره از حراج تهران در دسته‌ی نقاشی (نقاشی+نقاشی‌خط) و ۱۱% از آثار در دسته حجم و مجسمه قرار می‌گرفت. همچنین، در هفتمین دوره از مزایده هنر مدرن و معاصرِ حراج تهران، هنرمندان مرد سهم حضور ۸۲% و هنرمندان زن سهم ۱۸% داشتند.
عنوان گرانترین اثر این مزایده به اثر پایان یک دوران (از مجموعه خاطرات انهدام) (۱۳۹۴) آیدین آغداشلو تعلق گرفت. این اثر با احتساب ۱۰% کمیسیون حراج با مبلغ ۱۲.۳ میلیارد تومان معادل ۲۰۵ هزار دلار فروخته شد. با عرضه‌ی اثر آغداشلو در این دوره از حراج مدرن و معاصر رکورد دیگری به نام این هنرمند ثبت شد، به‌عبارتی این دومین بار است که اثری از آغداشلو گرانترین اثر حراج تهران شناخته می‌شود.
تابلو فرهاد مشیری با عنوان شماره‌های سیاه روی سفید (۱۳۸۱) که در ششمین حراج تهران نیز حضور داشت، با قیمت نهایی ۱۱ میلیارد و ۲۲۰ میلیون تومان، دومین اثر گران این مزایده شد. بعد از این دو اثر، خط‌نگاری محمد احصایی به قیمت ۱۱ میلیارد تومان فروش رفت تا سومین اثر گران مزایده لقب گیرد.
در کنار اثر فرهاد مشیری، آثار محمد احصایی، وای. زی. کامی، پویا آریان‌پور، رضا لواسانی، شهریار احمدی، خسرو حسن‌زاده، طلیعه کامران، حسین زنده‌رودی و ابوالقاسم سعیدی نیز دارای تاریخچه و سابقه‌ی حضور در حراج‌ها بوده‌اند. عملکرد این آثار در مقایسه با حضور قبلی‌شان در حراج‌ها مثبت است و در این بین تنها تابلوهای ارائه‌شده از مشیری، احصایی، کامی و کامران نسبت به رکورد دلاری پیشین با قیمت نازل‌تری به فروش رفته‌اند.
از میان ۱۱۱ هنرمند شرکت‌یافته در بیستمین دوره، ۱۰ هنرمند سابقه فروش میلیون دلاری در حراج تهران داشته‌اند. ۱۰ هنرمند نیز نخستین حضور خود را در حراج تهران تجربه کرده‌اند. جوان‌ترین هنرمندان حاضر در این حراج متولد دهه ۱۳۶۰ شمسی و به تعداد ۹ نفر بودند. میانگین سنی هنرمندان نیز ۶۵ سال محاسبه می‌شود.
نگاهی به ۷ دوره حراج هنر مدرن و معاصر ایران در حراج‌خانه‌ی تهران، نشان می‌دهد که دوره‌ی بیستم در قیاس به دوره‌ی قبلی مشابه خود، یعنی حراج هفدهم، با وجود نمایش تعداد آثار بیشتر، حجم فروش کمتری داشته است؛ این کاهش فروش را می‌توان به غایب‌بودن آثار هنرمندان پرفروشی چون سهراب سپهری نسبت داد. در مقایسه بر مبنای دلار روز هر ۷ دوره هم، دوره‌ی بیستم از منظر مجموع فروش دلاری، در جایگاه پنجم قرار می‌گیرد. همچنین، در دوره‌ی بیستم، برابربودن مجموع فروش نهایی با مجموع برآوردهای اولیه نشان می‌دهد تخمین اولیه‌ی خانه‌ی حراج از قیمت‌های احتمالی نهایی درست بوده است.
در بیستمین دوره از حراج تهران، میزان فروش آثار هنرمندان زن ۲۵۶ هزار دلار (سهم ۸% از کل فروش) و به مراتب کمتر از مجموع فروش آثار هنرمندان مرد با ۲.۹ میلیون دلار است. گرچه قیمت آثار زنان در این دوره به طور متوسط حدود ۱۲.۸ هزار دلار و متوسط قیمت آثار مردان حدود ۳۳.۵ هزار دلار بوده است.
گران ترین آثار
اثر دو لتی پایان یک دوران (۱۳۹۴) آیدین آغداشلو که با تکنیک آبرنگ بر روی مقوا خلق شده است گرانترین اثر فروخته شده در این دوره از حراج تهران نام گرفت. این اثر ۱۲% بالاتر از میانه برآوردها و به قیمت ۱۲.۳ میلیارد تومان معادل ۲۰۵.۳ هزار دلار به فروش رفت. پایان یک دوران از لحاظ قیمت ریالی با گرانترین اثر ثبت‌شده از آغداشلو برابری می‌کند اما با توجه به تاریخچه ارز پایگاه داده‌ای آرتچارت از لحاظ قیمت دلاری سومین اثر گران فروخته‌شده از آغداشلو است.
تابلو شماره‌های سیاه روی سفید (۱۳۸۱) فرهاد مشیریبا قیمت نهایی فروش ۱۱.۲ میلیارد تومان معادل ۱۸۷ هزار دلار، دومین اثر گران بیستمین دوره از حراج تهران شد. این اثر پیش‌تر در ششمین دوره از حراج تهران عرضه شده و گرانترین اثر مزایده لقب گرفته بود. قیمت قبلی ثبت‌شده برای این اثر در ششمین دوره از حراج تهران (۱۳۹۵) ۸.۵ میلیارد تومان معادل ۲۱۲ هزار دلار است.
اثر بدون عنوان (۱۳۹۳) محمد احصایی که با تکنیک رنگ روغن و ورق طلا روی بوم خلق شده است از لحاظ قیمت نهایی فروش در جایگاه سوم گرانترین آثار حراج بیستم قرار گرفت. تابلو محمد احصایی در بیستمین دوره از حراج تهران به قیمت ۱۱ میلیارد تومان معادل ۱۸۳.۳ هزار دلار فروخته شد. این اثر تاکنون در دو حراج دیگر نیز شرکت یافته است؛ تاریخچه حضور این اثر در حراج‌ها فروش ۱۶۱ هزار دلاری و ۱۸۵ هزار دلاری را نشان می‌دهد.
۱۰ اثر گران‌قیمت همراه با برآوردها
نمودار زیر ده اثر گران‌قیمت فروخته‌شده در حراج بیستم را نمایش می‌دهد. برای هر اثر سه نمودار میله‌ای ترسیم شده است؛ میله‌ی چپ بیشینه‌ی برآورد، میله‌ی راست کمینه‌ی برآورد و میله‌ی وسط قیمت فروش اثر را نمایش می‌دهد. به این ترتیب متوجه می‌شویم قیمت فروش اثر در چه نسبتی با تخمین اولیه‌ی خانه‌ی حراج قرار دارد. گرانترین اثر متعلق به آیدین آغداشلو با قیمت ۱۲.۳ میلیارد تومان است. در بین این ده اثر، نقاشی شکار باران متعلق به رضا درخشانی بیشترین فاصله را از برآورد اولیه دارد و با قیمتی بیش از حد انتظار به فروش رسیده است.
۱۰ اثر با بیشترین نرخ رشد
نرخ رشد نشان می‌دهد اثر در مقایسه با برآورد اولیه‌ی خود چقدر بالاتر یا پایین‌تر به فروش رسیده است. منظور از نرخ رشد نسبت قیمت فروخته‌شده به میانه‌ی بازه‌ی برآورد است. این نسبت فاصله‌ی برآورد و فروش را مشخص می‌کند. در نمودار زیر ۱۰ اثر که بیشترین رشد را داشته‌اند ترسیم شده است. بالاترین درصد رشد ۱۹۸.۵% و متعلق به اثر رضوان صادق زاده است که علی‌رغم برآورد ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلیون تومانی، به رقم خیره‌کننده ۲ میلیارد تومان رسید.
تعداد و مجموع فروش آثار در بازه‌های قیمت
اینکه چه تعداد از آثار در یک بازه‌ی قیمتی فروخته شده‌اند و مجموع فروش آن‌ها چه رقمی بوده، دید خوبی نسبت به رنج قیمتی آثار حراج به ما می‌دهد. در بیستمین دوره‌ی حراج تهران، بیشترین تعداد اثر در بازه‌ی ۰ تا ۱۰ هزار دلار فروخته شد: ۴۸ اثر از ۱۱۵ اثر. اما مجموع فروش این ۴۸ اثر کمتر از ۳۰۰ هزار دلار بود. درحالی‌که در بازه‌ی ۱۰۰ تا ۵۰۰ هزار دلار، ۱۱ اثر فروخته‌شده و بیشترین مجموع فروش را به دست آورده است: ۱۱ اثری که روی‌هم‌رفته ۱.۵ میلیون دلار را حاصل کرده‌اند.
رکورد بیشترین حضور در حراج‌های مدرن و معاصر
در هفت دوره از حراج هنر مدرن و معاصر ایران نصرالله افجه‌ای در میان هنرمندان مرد و فریده لاشایی در میان هنرمندان زن بیشترین تعداد اثر را داشته‌اند: افجه‌ای ۱۰ اثر و لاشایی ۹ اثر. تاکنون ۱۰ اثر از نصرالله افجه‌ای در ۷ دوره از حراج هنر مدرن و معاصر ارائه شده است. این تعداد با توجه به کل آثار افجه‌ای در ۲۰ دوره‌ی حراج تهران که ۱۹ اثر است، عدد چشمگیری است. مجموع فروش این ۱۹ اثر، رقمی در حدود ۸۸۸ هزار دلار است. تا به امروز از فریده لاشایی ۹ اثر وارد حراج هنر مدرن و معاصر ایران شده است. کل آثار عرضه‌شده از لاشایی در حراج تهران به تعداد ۲۳ قطعه است و مجموع فروش این آثار رقمی در حدود ۱.۶ میلیون دلار محاسبه می‌شود.
قیاس با دوره‌های پیشین
حراج تهران در هفت دوره از مزایده هنر مدرن و معاصر چند اثر فروخته و چند میلیارد تومان فروش داشته است؟
با برگزاری بیستمین دوره حراج تهران، تاکنون ۷ بار آثار «هنر مدرن و معاصر ایران» در این خانه‌ی حراج به مزایده درآمده است. این حراج‌خانه، در چهار دوره نخست برگزاری، به نمایش و فروش آثار هنرمندان مدرن و معاصر پرداخت. دوره‌ی سیزدهم در سال ۱۳۹۹، هفدهم در سال ۱۴۰۲ و حالا دوره‌ی بیستم در تیرماه ۱۴۰۳، از دیگر دوره‌های هنر مدرن و معاصر حراج تهران‌اند.
در نمودار زیر روند مجموع فروش هرکدام از این دوره‌ها با واحد پول تومان، از اولین دوره در خرداد ۱۳۹۱ به نمایش درآمده است. چنان‌که در نمودار پیداست، مجموع فروش بیستمین دوره‌ی حراج نسبت به دوره‌ی مشابه در تیرماه سال قبل، با اندکی افت همراه بوده است. تعداد آثار فروخته‌شده اما نسبت به دوره‌ی هفدهم، بیشتر شده و از ۱۰۰ اثر به ۱۰۷ اثر رسیده است. بنابراین، باید علت کاهش حجم فروش را در سایر متغیرها جست‌وجو کرد.
یکی از عوامل مؤثر بر کاهش مجموع فروش دوره‌ی بیستم، جای خالی آثار گران‌قیمتی چون آثار سهراب سپهری و پرویز تناولی است. برای پی‌بردن به اهمیت حضور چنین آثاری می‌توان به این نکته اشاره کرد که در دوره‌ی هفدهم ۱۶% از کل مجموع فروش مدیون فروش دو اثر سهراب بود. در جدول زیر پرفروش‌ترین هنرمندان در هفت حراج هنر مدرن و معاصر تهران رتبه‌بندی شده‌اند. سهراب سپهری، با وجود غیبت در آخرین دوره، همچنان با حجم فروش حدوداً ۳.۷۵ میلیون دلاری، در صدر است. حجم کل فروش حراج تهران در این هفت دوره، رقمی نزدیک به ۲۴ میلیون دلار بوده است. از این ۲۴ میلیون دلار، ۱۶% متعلق به فروش ۱۱ اثر سپهری در ۶ دوره‌ی پیشین است. غایب دیگر حراج بیستم، پرویز تناولی است که او هم در میان ۵ هنرمند پرفروشِ هفت دوره از حراج هنر مدرن و معاصر رتبه‌ی چهارم را دارد.
مقایسه‌ی حجم فروش در هفت دوره هنر مدرن و معاصر حراج تهران
نمودار زیر همان نمودار پیشین است، اما بر حسب نرخ دلار در روز برگزاری هر دوره از حراج. دلیل بررسی دوره‌ها بر مبنای نرخ دلار روز، از بین بردن اثر تغییر نرخ دلار نسبت به ریال و به نوعی کم‌کردن اثر تورم‌های سالانه در ایران است. با این تفاسیر، نگاهی به نمودار نشان می‌دهد پرفروش‌ترین دوره‌ی هنر مدرن و معاصر حراج تهران، دوره‌ی چهارم با مجموع فروش ۶.۱۸ میلیون دلار است و دوره‌ی بیستم در جایگاه پنجم قرار می‌گیرد.
مقایسه فروش نهایی در برابر برآوردهای اولیه
هر خانه‌ی حراج در کاتالوگ حراج، بازه‌ی قیمتی که احتمال می‌دهد هر اثر در آن بازه به فروش رسد را اعلام می‌کند و دو سر بازه را با عناوین کمینه‌ی قیمت و بیشینه‌ی قیمت درج می‌کند. به عبارتی، این بازه، برآوردی است از ادراک خانه‌ی حراج نسبت به تب بازار برای هر اثر. منظور از میانگین برآورد قیمت هم میانگین کمینه و بیشینه‌ی قیمتی است.
در نمودار زیر مجموع فروش هر دوره از حراج هنر مدرن و معاصر در کنار مجموع میانگین برآوردهای اولیه‌ی خانه‌ی حراج به نمایش در آمده است. جلوزدن مجموع فروش از مجموع برآورد نشانه‌ای است از هیجان بازار و رشد ارزش آثار، چیزی‌که در دوره‌ی چهارم (سال ۱۳۹۴) بسیار پررنگ است. با این حال، کمتربودن مجموع فروش نسبت به برآورد اولیه، لزوماً به معنای سردشدن بازار آثار نیست، و ممکن است برآوردهای اولیه از شرایط و ارقام حاکم بر بازار دور بوده باشد؛ این اتفاق در سال گذشته رخ داد و مجموع فروش نهایی آثار از برآوردهای پیشینی حراج کمتر بود. در دوره‌ی اخیر اما، فروش نهایی تقریباً مساوی با برآوردهای اولیه بوده است.
حضور هنرمندان زن و مرد در هفت دوره هنر مدرن و معاصر
در هفت دوره حراج مدرن و معاصر تهران
ارائه‌ی آثار هنرمندان زن در هفت دوره هنر مدرن و معاصر حراج تهران، روندی صعودی داشته است. در اولین دوره‌ی حراج تهران، به سال ۱۳۹۱، از مجموع ۷۳ اثر ارائه‌شده ۹ اثر متعلق به هنرمندان زن بود، به عبارتی ۱۲% از کل آثار به‌نمایش‌درآمده. این رقم در دوره‌ی هفدهم (حراج تیر ۱۴۰۲) به اوج خود، یعنی ۲۰% رسید. در حراج اخیر، با اندکی کاهش نسبت به دوره‌ی پیش‌تر، سهم آثار زنان هنرمند ۱۸% بود تا خط روند ارائه‌ی آثار زنان در حراج تهران به شکل صعودی باقی بماند.
مقایسه قیمت آثار فروخته‌شده‌ی هنرمندان زن و مرد در هفت دوره هنر مدرن و معاصر
آیا آثار مدرن و معاصر ایرانی در طول زمان گران‌تر شده‌اند؟
میانگین قیمت آثار از تقسیم رقم مجموع فروش آثار بر تعداد آثار به دست می‌آید و نشان می‌دهد ارزش هر اثر به طور میانگین چقدر است. نمودار زیر متوسط ارزش دلاری آثار ایرانی را طی هفت دوره هنر مدرن و معاصر نمایش می‌دهد. پرواضح است که ارزش آثار ایرانی از اولین دوره‌ی حراج تهران در سال ۱۳۹۱ تا چهار دوره‌ی متوالی بعدی رشد چشمگیری داشته است، اما در سه دوره‌ی اخیر (سال‌های ۱۳۹۹، ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳) بیشتر قیمت‌ها به حالت تثبیت رسیده‌اند.
همچنین، در این نمودار، ارزش آثار هنرمندان زن و مرد به تفکیک آمده است. مشخص است در تمام دوره‌ها ارزش آثار هنرمندان زن مدرن و معاصر کمتر از ارزش آثار مردان بوده است. این اختلاف در دوره‌ی سیزدهم به کمترین حد رسیده است: در این دوره، هر اثر از هنرمندان زن به طور متوسط ۲۸.۳ هزار دلار به فروش رفته است و متوسط قیمت هر اثر از هنرمندان مرد ۳۱.۷ هزار دلار بوده است. در حراج اخیر میانگین قیمت آثار مردان، بیش از ۳۳ هزار دلار و میانگین قیمت آثار زنان حدود ۱۳ هزار دلار بوده است.
پایان
