از سپهِ قشون تا سپهِ مردم!
۰۹:۰۵ – ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴
باشگاه خبرنگاران جوان – «بانک سپه»، این روزها به یکصدمین پله عمر خود گام نهاد و این برای نهاد بانکداری ایرانی، حتما اتفاق مهم و مؤثری به حساب می‌آید. از بانک شاهی تا امروز، بانک‌های زیادی آمده‌اند و رفته‌اند و چه پیش و پس از انقلاب، یا دوام نیاورده‌اند یا ادغام شده‌اند اما این تنها بانک سپه بود که یک‌قرن تداوم داشت و لقب کهن‌ترین بانک فعال ایرانی را از آن خود کرد.
نام نخستین‌اش، «بانک پهلوی قشون» بود که دوشنبه، چهاردهم اردیبهشت ۱۳۰۴، درست پس از کودتای سوم اسفند و در آستانه خلع سلطنت از قاجاریه و تاج‌گذاری رضاشاه پایه‌گذاری شد. شأن نزولش در سال نخست، ساماندهی و سازماندهی امور مالی ارتشی‌ها بود اما یک‌سال بعد بانکی کشوری و سراسری شد و اساسنامه‌اش با عنوان «بانک پهلوی ایران» تدوین و تصویب شد که در آن، هدف این بانک، رفع نیازهای ایران در امور تجاری و اقتصادی مورد تأکید و توجه قرار گرفته بود.
سرمایه اولیه بانک، از محل وجوه بازنشستگی نظامیان و با سرمایه سه‌میلیون و ۸۸۳هزار و ۹۵۰ ریال تأمین و نخستین شعبه‌اش، در ۲۴ اسفند ۱۳۰۴ در رشت راه‌اندازی شد. به‌مرور اما گسترش یافت و شهرهای مشهد، همدان، تبریز و قزوین طی سال‌های ۱۳۰۶ تا ۱۳۰۸، دارای شعباتی از این بانک شدند. ساختمان مرکزی این بنگاه مالی و اقتصادی در پایتخت، تابستان ۱۳۰۷ در خیابان سپه (امام خمینی کنونی) گشایش یافت.
شعبه‌های ا‌ولی که در تهران آغاز به‌کار کرد، «بازار، خیابان بوذرجمهری شرقی؛ سبزه‌میدان، خیابان بوذرجمهری غربی؛ شاهرضا، مقابل لاله‌زار نو؛ سعدی، مقابل کوچه مهران؛ ۲۴ اسفند، مقابل ژاندارمری کل؛ فارابی و خیابان قزوین» بودند.همچنین شعب دیگر بانک به‌تدریج در شهرهای اهواز، بابل، کرمان، یزد، سنندج، گرگان، ارومیه، خرمشهر، خرم‌آباد و قم تأسیس شدند.
شش‌سال اول، سرتیپ رضاقلی امیرخسروی ریاستش را برعهده داشت و جالب آنکه دومین و سومین رؤسای آن، دو روس با نام‌های ولادیمیر کولاک و نیکلا ریکاتا بودند.نام بانک در دی ۱۳۱۶ به سپه مسمی یافت اما تا بیش از یک‌دهه بعد دستخوش تغییرهای چندباره قرار گرفت تا آنکه با استقرار سپهبد فرج‌الله آق‌اِوْلی بر مصدر امور در شهریور ۱۳۲۵، بنیادنامه جدید آن را شش‌ماه پیش از کودتای ۲۸ مرداد، شامل شش‌فصل و ۳۸ ماده به جریان انداخت، با سرمایه ۳۷۰ میلیون ریال به‌صورت شرکت سهامی درآمد، بانک را صاحب شورای عالی کرد و نام آن را دوباره به سپه برگرداند که تاکنون و حتی با وجود وقوع انقلاب نیز برقرار مانده است.
آق‌اولی که در همین اثنا ریاست انجمن آثار ملی را هم عهده‌دار بود، بانک سپه را دو سال بیشتر از ربع قرن اداره کرد و چنان پیش برد که در سال ۱۳۵۱، شمار شعبه‌ها به ۴۵۰ واحد و میزان معاملات آن، به مبلغ ۸.۳ میلیارد ریال رسید و آماری چشمگیر را به ثبت رساند. او در سال ۱۳۴۱ برای بانک نشریه‌ای تعریف کرد و همچنین یک‌سال بعد، موزه سکه بانک سپه را با هدایت ملکه ملک‌زاده بیانی (نوه ملک‌التکلمین، فرزند مهدی ملک‌زاده، همسر خان‌بابا بیانی و مادر شیرین بیانی) بنا نهاد و آن را به یکی از غنی‌ترین گنجینه‌های سکه خاورمیانه بدل کرد.
از این زمان به بعد، بانک سپه شاهد توسعه تشکیلات خود بود به‌نحوی‌که علاوه بر تأسیس بخش‌هایی مانند صندوق امانات و حساب‌های متنوع برای مشتریان خاص و عام، مدیریتی با عنوان دفتر اطلاعات و مطالعات اقتصادی برای آشنایی و ارتباط صاحبان صنایع، شرکت‌ها، بازرگانان و عوامل مؤثر در بازرگانی خارجی ایجاد کرد.
پس از انقلاب اما بانک سپه از ارتش (وزارت جنگِ پیشین و وزارت دفاعِ پسین) منفک و مانند دیگر بانک‌های ایرانی، ملی و هدف آن ارائه خدمات بانکی در سراسر ایران و تسهیل امور بازرگانی داخلی و خارجی ذکر شد و به‌عنوان یک بانک تجاری زیر نظر شورای عالی و مجمع عمومی بانک‌های ایران قرار گرفت. طی دهه‌های اخیر در برهه‌هایی، چهره‌های پرحاشیه‌ای چون ولی‌الله سیف و محمودرضا خاوری مدیریت‌اش کردند.
یکی از جدی‌ترین تحولات پس از انقلاب این بانک، ادغام بانک‌های انصار، قوامین، حکمت ایرانیان، مهر اقتصاد و مؤسسه اعتباری کوثر در بانک سپه در یازدهم اسفند ۱۳۹۷ بود.
رونمایی از دو کتاب «تاریخ یک‌صدساله بانک سپه» و « تاریخ شفاهی بانک سپه» با حضور معاون اول رئیس‌جمهور نشان از آن دارد که خوشبختانه مدیران کنونی این نهاد مالی و اقتصادی درهای آرشیو اسناد و عکس‌های خود را گشوده‌اند تا مجموعه‌ای که در همه این سال‌ها بسته بود، پیش روی اهل پژوهش قرار گیرد.
منبع: روزنامه هفت صبح
