عروسک فقط برای بچه‌ها نیست

به گزارش توسعه برند، متن پیش رو گفت‌وگوی روزنامه صبح نو با محمد لقمانیان، کارگردان برنامه عروسکی «شوخی شوخی» است که در ادامه می‌خوانید: در روزگاری که تلویزیون ایران عموما برنامه‌های عروسکی را محدود به مخاطب کودک می‌بیند و عروسک‌ها را در قالب‌های نخ‌نما و تکراری اسیر کرده، برنامه «شوخی شوخی» تلاشی است برای عبور از این کلیشه ذهنی و معرفی ظرفیتی تازه از نمایش عروسکی، آن‌هم برای مخاطب بزرگسال. محمد لقمانیان، کارگردان این برنامه در گفت‌وگو با «صبح نو» از دغدغه‌های پشت پرده «شوخی شوخی»، نگاه متفاوت به طراحی عروسک‌ها و مسیر ساختارشکنانه‌ای که با الهام از شیوه‌های بین‌المللی پیموده‌اند، سخن می‌گوید. او بر این باور است که «شوخی شوخی» آمده تا بگوید عروسک صرفا ابزار سرگرمی کودکانه نیست، بلکه می‌تواند بستری برای نقد اجتماعی، گفت‌وگوی صمیمی و حتی تجربه‌های فرمی تازه در حوزه نمایش باشد. لقمانیان با نگاهی جسورانه و طنزی که گهگاه در پاسخ‌هایش هویداست، از تلاش برای گسترش «جهان عروسکی» در ایران می‌گوید؛ جهانی پر از رنگ و فرم که در آن، حتی زشتی هم می‌تواند زیبایی خاص خودش را داشته باشد.
 اساسا «شوخی شوخی» با چه هدفی استارت خورد و شکل گرفت؟
معمولا در فضای نمایشی ایران برنامه عروسکی زیادی برای مخاطب بزرگسال تولید نمی‌شود و مردم ایران هم اغلب، وقتی اسم عروسک می‌آید، یاد بچه‌ها می‌افتند. در واقع، این تصور نادرست وجود دارد که برنامه عروسکی فقط برای کودک است. 
ما تلاش کردیم تا یک کار عروسکی با آیتم‌هایی مناسب خانواده ایرانی (اعم از بزرگسال و کودک) بسازیم. در ایران تنها عروسک‌هایی که با نظر به مخاطب بزرگسال خلق شده‌اند و به اجرای برنامه پرداخته‌اند، فقط جناب‌خان و عروسک‌های برنامه‌های آقای ایرج طهماسب هستند. 
مابقی عروسک‌ها، در شبکه‌های پویا و نهال، مختص کودکان طراحی شده‌اند. گروه «شوخی شوخی» به دنبال این بود که ظرفیت‌های نمایش عروسکی را بیشتر به مخاطب بزرگسال بشناساند و در حد توان، در این زمینه فرهنگسازی کند. به دنبال این بودیم که نشان دهیم با عروسک می‌توان حرف زد، طنز خلق کرد و حتی به نقد اجتماعی پرداخت.
 این هدفی که از آن صحبت می‌کنید، محقق شد؟
ما به دنبال این بودیم که ساختارهای درست برای تولید یک کار عروسکی را هم تحکیم ببخشیم و بر اساس اصول حرفه‌ای تولید برنامه‌ای با این مختصات کار کنیم. یعنی ساختار قالب همیشه ساختار آشنای «مجری – عروسک» بوده و بس. ما در «شوخی شوخی» علاوه بر اینکه از این ساختار «مجری – عروسک» هم استفاده کردیم، آیتم‌های طنز جداگانه‌ای هم داشتیم که قبلا در تلویزیون، به این شکل که فقط با عروسک باشد، سابقه نداشته است. تلاش کردیم تا تنوع بصری و ساختاری وارد تلویزیون شود و سلیقه و نگاه مردم نسبت به کار عروسکی تغییر کند. بنابراین می‌توان گفت که «شوخی شوخی» به دنبال آن بود که ثابت کند جهان آثار عروسکی گسترده‌تر از آن است که فقط برای کودکان باشد یا صرفا با ترکیب مجری و عروسک پیش برود. البته ساختار «عروسک – مجری» را هم حفظ کردیم؛ به این دلیل که برای مردم آشنا و بامزه است. با وجود این، آیتم‌های طنز را هم به‌عنوان میان‌برنامه، مورد استفاده قرار دادیم که من قبلا نمونه‌اش را فقط در تولیدات خارجی دیده بودم. این تنوع ساختاری، دستاوردی بود که پروژه «شوخی شوخی» برای رسیدن به آن شکل گرفت و فکر می‌کنم که مقصود حاصل شد. علاوه بر این، به دنبال گسترش جهان عروسکی هم بودیم و می‌خواستیم عروسک‌های زیادی، با مؤلفه‌های متفاوت داشته باشیم که به کار ریتم بدهند.
 
به احتمال قریب به یقین، عروسک‌های «شوخی شوخی» تعمدا دفرمه (به عبارت عامیانه زشت) طراحی شده‌اند؟ چه مؤلفه‌هایی را در طراحی و ساخت عروسک‌ها مدنظر داشتید؟
اساسا طرح این ایراد هم ناشی از همان نگاهی است که در جامعه ایرانی جاافتاده و بسیاری از مخاطبان فکر می‌کنند که کار عروسکی برای بچه‌هاست و ممکن است کودک از دیدن این عروسک‌ها خوشش نیاید یا حتی بترسد. ما دقیقا می‌خواستیم به مردم بگوییم که کار عروسکی الزاما برای بچه‌ها ساخته نمی‌شود.
علاوه بر این، عروسک یعنی کاریکاتوری از افراد جامعه و این نمایش کاریکاتوری چیزی است که برای خانواده (و نه صرفا کودک) تدارک دیده می‌شود. عروسک‌ها باید طوری باشند که روی کودک درون افراد بزرگسال و البته نقاط قوت و ضعف جامعه تمرکز کنند و آدم‌هایی را ظاهر کنند که دور از قوانین روزمره زندگی زیست می‌کنند و به عبارت ساده‌تر، کودک درونشان فعال است. ذات عروسک همین کاریکاتور و استعاره و تمثیل است. کاریکاتور هم یعنی اغراق؛ چه در طراحی چهره، چه در رفتار و… . بنابراین کاریکاتور زیبا نیست و اغراق دارد.گروهی از مخاطبان هم عروسک‌های یک برنامه نمایشی را با اسباب‌بازی‌هایی مثل باربی، تدی و… مقایسه می‌کنند؛ درحالی‌که اینجا اساسا جهان دیگری جریان دارد و عروسک‌های ما نباید شبیه به عروسک‌های اسباب‌بازی‌فروشی باشند.
عروسک نمایشی بر اساس ساختار و نوعی از هنر نمایش ساخته می‌شود. به همین خاطر است که ممکن است دهانش گشاد یا چشمانش قلنبه باشد.

اما عروسک‌های برنامه «مهمونی» آقای طهماسب، زیباتر از عروسک‌های «شوخی شوخی» هستند.
ساختارها متفاوت است. ساختاری که ما در نظر داشتیم، اصطلاحا «ماپت» است؛ یعنی از الگوی خاصی پیروی می‌کنند که در هر صورت دهانشان گشاد است. عروسک‌های برنامه‌هایی مانند «مهمونی» یا «کلاه قرمزی»، عروسک‌های اسفنجی تلویزیونی هستند و می‌توان بهتر پرداختشان کرد تا زیباتر به نظر برسند و فرمشان قشنگ‌تر باشند. این صرفا یک انتخاب و سلیقه متفاوت است. 
عروسک‌های ماپت دیرتر خراب می‌شوند و به واسطه دهان گشادی که دارند، می‌توانند خیلی بهتر حرف بزنند، فکشان را تکان بدهند و جست‌وخیز کنند. عروسک‌های اسفنجی شاید زیباتر باشند، اما بالاخص در مورد حرکت دهانشان، دایره مانور محدودتری دارند. اساسا هر نوعی از عروسک مزایا و محدودیت‌هایی دارد که ما انتخابمان این نوع بود. به عبارت بهتر، عروسک‌های «شوخی شوخی» زشت نیستند؛ بلکه فرمشان متفاوت است.
 
خودتان «شوخی شوخی» را از تلویزیون می‌بینید.

بله؛ اگر سر کار نباشم، سعی می‌کنم حتما ببینم.
 
به‌عنوان یک مخاطب، فکر می‌کنید این برنامه چه کمبودهایی داشت یا چه مواردی وجود دارد که در ادامه بتواند آن‌ها را ترمیم کند؟

اگر از دید مخاطب بخواهم به قضیه نگاه کنم، ممکن است بگویم که کاش «شوخی شوخی» پراتفاق‌تر و خنده‌دارتر می‌بود. حتی شاید مخاطب با خودش بگوید خوب بود اگر این برنامه تماشاچی داشت و مهمانان سلبریتی به‌عنوان مهمان در آن حضور می‌یافتند تا «شوخی شوخی» پویاتر باشد.

پایان