گنبدی که برای دفن پیکر حضرت علی (ع) ساخته شد.

اگر بخواهیم به یکی از آثار استان زنجان از نظر میراث فرهنگی و تاریخی اشاره کنیم، قطعا گنبد زیبا و فیروزه ای سلطانیه است.

گنبد سلطانیه آرامگاه الجایتو است که در سال‌های ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی در شهر سلطانیه، پایتخت ایلخانان ساخته شد و یکی از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به سبک معماری آذربایجانی به شمار می‌رود. گنبد سلطانیه در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.

نیت سلطان محمد هدبنده از ساخت این گنبد باشکوه و خارق العاده که در ۳۰ کیلومتری شهر زنجان واقع شده و بزرگترین گنبد خشتی جهان به شمار می رود انتقال پیکر مطهر حضرت علی (ع) به آنجا بوده است. این شیعه شدن سلطان محمد بود، او بنده خدا بود و عشقش به حضرت علی (ع) بود، شاید بتوان گنبد سلطانیه را اولین اثر هنری شیعه در ایران دانست. اما پس از اتمام بنا به دلیل مخالفت علمای دین در داخل و خارج از کشور، سلطان محمد این کار را متوقف کرد.

البته پس از ترک این کار، به نجف و کربلا سفر کرد و تربت های زیادی را به سلطانبه آورد و محل تربطنه را که ۲ قبر وجود دارد، یکی از جسد امیرالمومنین و دیگری جنازه خود او را تزئین کرد. جسد، باید با این تربت دفن می شد.

در بعضی از کتب آمده است که امیرالمونین در خواب نزد یکی از علما رفت و گفت: به سلطان محمد بگو که نیت خیر او از این کار به ما رسیده است.
تزیینات و ساخت این مقبره در واقع نقطه عطفی در معماری آن زمان است چرا که سبک جدیدی در معماری جدا از معماری سلجوقی ایجاد می کند.

این بنا از هشت ایوان و هشت مناره تشکیل شده است که گفته می شود از هشت در بهشت ​​درهای خیر الگوبرداری شده و شامل دو دوره تزئینات مسلمانان و ذکر نام خدا، نام پیامبر است. از اسلام و امام اول شیعیان و همچنین نام شاه نوشته شد، اما پس از مدتی به دلیل نامعلومی پادشاه (سلطان محمد خدابنده) دستور داد تزئینات کاشی را با گچ بپوشانند و این گنبد شامل سه قسمت اصلی ورودی که تبدیل به سرداب و زیرزمین می شود.

ملک الجایتو پس از ناامیدی از انتقال پیکر مطهر حضرت علی (ع) آن را از سرزمین نجف و کربلا به سلطانیه منتقل کرد و در ساخت قسمتی از گنبد که به تربت خانه الف معروف است استفاده کرد. سال پس از اتمام ساخت گنبد، بر اثر بیماری در سن ۳۴ سالگی درگذشت.
گفته می شود که این گنبد از ساخت گنبد بزرگ فلورانس الگوبرداری شده است و ساختمان این گنبد پس از گنبدهای سانتا ماریا دل فیوره و ایاصوفیه سومین گنبد بزرگ جهان است.

کاشی های طلایی رنگ و منقوش و هشت ضلعی تربت خانه و ازاره های آن در هنر کاشی کاری بسیار متمایز و منحصر به فرد است. پلان بنا در طبقات همکف و اول با فضاهای اطراف متصل به گنبد نزدیک به مستطیل است و ادامه مجموعه در طبقات دوم و سوم دارای پلانی هشت ضلعی است. این بنا از سه فضای گنبد، سرداب و سرداب تشکیل شده است.گنبد آرامگاه اولجایتو با ارتفاع ۵۰.۴۸ متر و قطر ۴۰.۲۴ متر بزرگترین گنبد تاریخی ایران و بزرگترین گنبد آجری در جهان

این گنبد اولین گنبد دوجداره جهان است که در نمونه قدیمی‌تر در دنیا یافت نمی‌شود.ضخامت گنبد ۱۶۰ سانتی‌متر و فضای خالی بین دو پوسته ۶۰ سانتی‌متر است. مقاومت خمشی بالای ساختمان و لنگرهای برشی، آن را توخالی و غیرقابل نفوذ در برابر زلزله می کند.

در داخل فضای گنبد هشت تیر سنگین به عرض ۷۸.۶ متر وجود دارد که وزن گنبد ۱۶۰۰ تنی را تا پایه ها حمل می کند.
سطح مقطع هر یک از این ستون ها حداقل ۵۰ متر مربع است و بار روی آن ۲۰۰ تن محاسبه شده است، اگرچه سن پائولوزی شباهت هایی را از گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره در فلورانس به این بیان کرده است. گنبد، اما در اینجا فرصتی فراهم شد تا بیان شود که این بنا گنبد آجری زیبا با گنبد آن کوچکترین شباهتی به هیچ گنبد دیگری در جهان نداشته است و اساسا ساختار گنبد سلطانیه ویژگی منحصر به فرد خود را دارد و هیچ شباهتی ندارد. به گنبد این کلیسا.

منبع: فارس