چگونه با ارز دولتی یک سفر رایگان به ترکیه برویم؟!

اختلاف شدید نرخ یورو در بازار آزاد و نرخ رسمی، ماجرای آشنایی را دوباره زنده کرده است؛ ماجرای «سفر رایگان» با ارز مسافرتی. دولت برای هر مسافر هوایی به اروپا ۵۰۰ یورو با نرخ حدود ۸۶ هزار تومان اختصاص می‌دهد؛ در حالی که همین مقدار یورو در بازار آزاد بیش از ۶۵ میلیون تومان (۱۲۹ هزار و ۷۰۰ تومان به ازای هر یورو) ارزش دارد. نتیجه ساده است: هر مسافر می‌تواند با فروش ارز دریافتی در بازار آزاد، حدود ۲۳ میلیون تومان سود کند و در حالی که نرخ تور‌های ترکیه چیزی در حدود ۱۸ میلیون تومان است، عملاً با یارانه دولت، رایگان سفر برود.

این پدیده البته تازه نیست. در سال‌های بعد از ۱۳۹۷ هم تخصیص ارز ترجیحی به مسافران، صف‌های طولانی و تور‌های صوری ایجاد کرده است. تجربه نشان داد که هرجا بین نرخ رسمی و آزاد فاصله بیفتد، زمینه برای سود بدون زحمت فراهم می‌شود. حالا همان سناریو، با نام جدید «یارانه سفر اروپایی»، در حال تکرار است.

آنطور که روزنامه خراسان نوشته است: در ظاهر، هدف سیاست روشن است: حمایت از مردم و کنترل تقاضای بازار آزاد. اما در عمل، نتیجه معکوس است. سفر نه برای تفریح یا تجارت، بلکه ممکن است برای صرفاً دریافت ارز انجام شود. آژانس‌ها تور‌های ارزان طراحی می‌کنند، مسافران به قصد فروش ارز ثبت‌نام می‌کنند و منابع ارزی کشور به‌سادگی از چرخه رسمی خارج می‌شود. هم فال و هم تماشا. 

با این حال، نمی‌توان به‌خاطر چند رانت یا سوءاستفاده، کل سیاست ارزی کشور را زیرسؤال برد. اصل سیاست مدیریت چندنرخی، اگر درست اجرا شود، الزاماً اشتباه نیست. مشکل در شیوه اجراست؛ جایی که تفکیک میان سفر ضروری و تفریحی رعایت نمی‌شود و تخصیص، بی‌هدف و بدون نظارت انجام می‌گیرد. کارشناسان می‌گویند در شرایط محدودیت منابع ارزی، باید پرداخت ارز مسافرتی فقط برای سفر‌های درمانی، تحصیلی یا مأموریتی انجام شود. در غیر این صورت، این سیاست نه کمکی به مردم می‌کند و نه به بازار؛ فقط انگیزه سفر‌های غیرضروری و خروج بی‌منطق ارز را افزایش می‌دهد.

راه اصلاح هم روشن است:

محدود کردن پرداخت ارز به مقاصد خاص مانند اروپا و حذف آن برای سفر‌های تفریحی نزدیک.

جایگزینی حمایت ارزی با یارانه ریالی یا تخفیف بلیت.

و نظارت جدی بر آژانس‌هایی که تور‌های صوری برگزار می‌کنند.

در نهایت، ارز مسافرتی اگر درست هدف‌گذاری شود، می‌تواند ابزار حمایتی مؤثری باشد؛ اما در شکل فعلی، به محل توزیع رانت بدل شده است. سیاست‌های ارزی نباید قربانی اجرای ناقص شوند. اگر دولت می‌خواهد از منابع ارزی محافظت کند، راهش توجه به همه منافذ خروج ارز است. در غیر این صورت، نتیجه همان خواهد شد که مثلا در حوزه ارز مسافرتی می‌بینیم: تور‌های رایگان، ارز‌های فروخته‌شده و منابعی که به جای حمایت، از کشور خارج می‌شوند.